Studiuesit druhen se ndërsa njerëzit lexojnë më pak, ata mendojnë në mënyrë më të paqartë
Eksperimenti ishte i thjeshtë; po ashtu, mund të keni menduar, ishte edhe detyra. Studentëve të letërsisë në dy universitete amerikane iu dhanë paragrafët e parë të “Shtëpisë së Zymtë” nga Charles Dickens dhe iu kërkua t’i lexonin dhe më pas t’i shpjegonin. Me fjalë të tjera: disa studentëve që studionin letërsi angleze iu kërkua të lexonin pak letërsi angleze nga mesi i shekullit të 19-të. Sa e vështirë mund të ishte?
Shumë, siç doli. Studentët u hutuan nga gjuha juridike dhe u ngatërruan nga metafora. Një përshkrim dikensian i mjegullës i la ata plotësisht në mjegull. Ata nuk mund të kuptonin fjalorin bazë: një studente mendoi se kur thuhej se një burrë kishte “mustaqe” (whiskers) kjo do të thoshte se ai ishte “në një dhomë me një kafshë mendoj… Një mace?”. Problemi ishte më pak se këta studentë të letërsisë nuk ishin letrarë dhe më shumë se ata mezi ishin të shkolluar.
Leximi është në telashe. Studime të shumta në vende të shumta duket se po tregojnë të njëjtën gjë. Të rriturit po lexojnë më pak. Fëmijët po lexojnë më pak. Adoleshentët po lexojnë shumë më pak. Fëmijëve shumë të vegjël po u lexohet më pak; shumë prej tyre nuk u lexohet fare. Normat e leximit janë më të ulëta te fëmijët më të varfër—një fenomen i njohur si “hendeku i leximit”—por leximi ka rënë për të gjithë, kudo.
Në Amerikë, përqindja e njerëzve që lexojnë për kënaqësi ka rënë me dy të pestat në 20 vjet, sipas një studimi të publikuar në gusht në iScience, një revistë shkencore. YouGov, një firmë sondazhesh, zbuloi se 40% e britanikëve nuk kishin lexuar apo dëgjuar asnjë libër në 2024. Leximi për detyrë nuk është shumë më mirë: siç ka thënë Sir Jonathan Bate, një profesor i anglishtes në Universitetin e Oksfordit, studentët “e kanë të vështirë të mbarojnë një roman në tre javë”. Edhe të rinjtë e arsimuar, tha një tjetër plak i urtë, “nuk kanë zakone të zbatimit dhe përqendrimit”.
Ankesa të tilla duhet të trajtohen me kujdes: pothuajse e vetmja gjë që njerëzit e librave e duan më shumë se librat është të ankohen për librat dhe leximin. Gjithmonë e kanë bërë: plaku i urtë më lart ishte Dickens, ironikisht, në “Shtëpinë e Zymtë”. Pothuajse sapo njerëzit pushuan së shqetësuari për ardhjen e leximit—Sokrati druhej se do të “prodhonte harresë” tek ata që e përdornin; Eklisiastiu thotë se “bërja e shumë librave nuk ka fund”—njerëzit filluan të shqetësohen për rënien e tij. Siç thotë gjithashtu Eklisiastiu, “nuk ka asgjë të re nën diell”.
Megjithatë, mund të argumentohet se ajo që po ndodh tani është e re. Nuk është vetëm se njerëzit po lexojnë më pak, megjithëse po e bëjnë; edhe tekstura e asaj që lexohet po ndryshon. Fjalitë po bëhen më të shkurtra dhe më të thjeshta. Ne analizuam qindra bestsellerë të New York Times dhe zbuluam se fjalitë në librat popullorë janë tkurrur me pothuajse një të tretën që nga vitet 1930.
Hapni bestsellerin viktorian “Piktorët Modernë” nga John Ruskin dhe do të gjeni se fjalia e parë e tij është 153 fjalë e gjatë. Ajo përmban këshillën e ashpër se nuk duhet t’i besoni “opinionit të gabuar” të publikut dhe përfshin një nëntitull që thotë: “Opinioni publik nuk është kriter i përsosmërisë”. Hapni bestsellerin aktual jo-fiksional të Amazon, “The Let Them Theory” nga Mel Robbins, dhe do të gjeni se fjalia e parë e tij është vetëm 19 fjalë e gjatë. Një nëntitull thotë “Si e ndryshova jetën time”. Ndër këshillat e saj të ashpra është se, për të bërë gjërat, duhet të numëroni mbrapsht si NASA në një lëshim rakete sepse, “Sapo të filloni numërimin mbrapsht, 5-4-3-2-1, nuk ka kthim prapa.” Kjo është një kujtesë se Ruskin dinte një gjë a dy.
Telefonat inteligjentë fajësohen për zakonet e leximit në rënie—dhe sigurisht numri i shpërqendrimeve është rritur. Por leximi ka qenë gjithmonë një bezdi. “Një libër i madh”, tha Kalimaku, një poet i lashtë grek, “është një e keqe e madhe.” Kjo është veçanërisht e vërtetë pas drekës. Ulesh për të lexuar atëherë, siç vuri në dukje një shkrimtar, dielli hyn brenda, dita ndihet “50 orë e gjatë”, lexuesi “fërkon sytë” pastaj më në fund e vendos librin “nën kokë dhe… bie në një gjumë të lehtë”. Duke pasur parasysh se ai lexues i veçantë ishte një murg dhe asket i shekullit të katërt, ai ndoshta nuk shpërqendrohej nga Snapchat.
Më mbani mend fjalët
Pra, nuk është thjesht se shpërqendrimet janë rritur: dëshira e pastër për të lexuar duket se ka rënë. Në epokën viktoriane, shoqëritë e vetë-përmirësimit lulëzuan. Në kodrat skoceze, barinjtë “mbanin një lloj biblioteke qarkulluese”, shkruan Jonathan Rose në librin e tij madhështor “Jeta Intelektuale e Klasave Punëtore Britanike”. Çdo bari linte libra në të çarat e mureve që t’i lexonin barinjtë e tjerë. Në qytetet industriale viktoriane, punëtorët kursenin për të blerë libra. Në një lokalitet skocez, një djalë vuri re një leckambledhës duke lexuar një libër. Libri—të cilin leckambledhësi ia dha hua—ishte Tukididi. Djali ishte Ramsay MacDonald, i cili do të bëhej kryeministri i parë laburist i Britanisë.
Sot, ai zell për përparim personal është zvogëluar. Disa fajësojnë koston e lartë të librave dhe mbylljen e bibliotekave për apatinë moderne intelektuale—por librat nuk kanë qenë kurrë më të lirë. Në kohët romake, një libër kushtonte tre të katërtat e një deveje (dmth, shumë). Në epokën viktoriane, një kopje e “Shtegtimit të Childe Harold” të Lord Bajronit i kushtonte një punëtori rreth gjysmën e të ardhurave të një jave. Dhe megjithatë, deri në fund të shekullit të 18-të, nivelet e shkrim-leximit midis autodidaktëve të Skocisë ishin ndër më të lartat në botë. Sot “Shtegtimi i Childe Harold” është falas në Kindle, dhe lexuesit mund të gjejnë plot libra të tjerë që kushtojnë më pak se një kafe. Por normat e leximit vazhdojnë të bien.
Një shpjegim më i troçtë është se njerëzve thjesht nuk u bëhet. Profesor Bate i zemëroi të gjithë me komentet e tij për studentët që nuk lexojnë: të thuash gjëra të tilla, pranon ai, mund të duket “si plak i dalë mode”. Flisni me profesorët, megjithatë, dhe të gjithë ankohen për rënien e vëmendjes së studentëve të tyre. Kur Profesor Rose filloi të jepte mësim, ai jepte “Shtëpinë e Zymtë”. Ai nuk do ta provonte sot, thotë ai, pjesërisht për shkak të “presionit të vazhdueshëm” nga dekanët e universiteteve për të “caktuar gjithnjë e më pak e më pak lexim” dhe pjesërisht sepse “studentët thjesht nuk do ta lexojnë”. Në sondazhe të shumta, të rinjtë e përshkruajnë leximin si “të mërzitshëm” dhe “një punë të rëndë”.
Është e mundur të thuhet: kujt i bëhet vonë? Profesorët e anglishtes mund të ankohen për rënien e shkrim-leximit, por kjo mund të jetë thjesht interes personal: më pak një shqetësim për një zakon në rënie sesa për një numër në rënie klientësh. Megjithatë, shkrim-leximi ndikon më shumë sesa listat e leximit universitar. Për një gjë, rritja e sofistikimit letrar duket se çon në rritjen e sofistikimit politik. Në formën më të thjeshtë, athinasit në shekullin e pestë para Krishtit mund të fillonin të praktikonin “ostrakizmin”—duke votuar për të dëbuar njerëzit duke shkruar emrin e tyre në ostraka, copa qeramike—sepse, siç thekson William Harris, një akademik, ata kishin arritur “njëfarë shkalle shkrim-leximi”.
Në të kundërt, rënia e sofistikimit letrar mund të çojë në rënien e sofistikimit politik. Analiza jonë e fjalimeve parlamentare të Britanisë zbuloi se ato janë shkurtuar me një të tretën në një dekadë. Ne gjithashtu analizuam pothuajse 250 vjet fjalime inauguruese presidenciale duke përdorur testin e lexueshmërisë Flesch-Kincaid. Ai i George Washington shënoi 28.7, që tregon nivel pasuniversitar, ndërsa ai i Donald Trump ishte 9.4, niveli i leximit të një gjimnazisti.
Kjo nuk është në thelb një gjë e keqe. Shpesh proza e thjeshtë është prozë e mirë, dhe pak njerëz kanë dëshiruar ndonjëherë që fjalimet e politikanëve të jenë më të gjata. Profesor Bate është më pesimist. Humb aftësinë për të lexuar prozë komplekse dhe ai druhet se mund të humbësh edhe aftësinë për të zhvilluar ide komplekse që “të lejojnë të shohësh nuanca dhe të mbash dy mendime kontradiktore së bashku”. Mediumi është mesazhi, dhe mesazhi aktualisht është 280 karaktere i gjatë. (“Shtëpia e Zymtë”, në të kundërt, peshon rreth 1.9 milionë karaktere.)
Do të ketë humbje të tjera nga një rënie e leximit. Pak motorë të lëvizshmërisë sociale janë më efektivë se leximi: thjesht pyesni barinjtë skocezë. Fëmijët e pasur mund ta bëjnë më shumë, por leximi është një shpikje egalitare. Askush—as dadoja, as tutori, miqtë apo shkolla jote e shtrenjtë—nuk mund të të detyrojë të gëlltisësh një libër, përveç teje. Leximi nuk është thjesht një mjet: është gjithashtu një nga kënaqësitë e mëdha të jetës, siç e dinte mirë Dickens. Siç thotë Joe, farkëtari i mirë në “Shpresa të Mëdha”: “Më jep një libër të mirë… dhe më ul para një zjarri të mirë, dhe nuk kërkoj më mirë.” Sapo njerëzit ta harrojnë këtë, gjërat me të vërtetë do të ndihen të zymta.
The Economist
