Muhamed bin Selman është një nga autokratët më të sigurt në botë. Ai nuk ka nevojë të paguajë rivalët apo të blejë zgjedhjet. Megjithatë, deri në vitin 2030 qeveria e tij do të ketë shpenzuar pothuajse 3 trilionë dollarë për Vizionin 2030, një plan për të transformuar ekonominë e Arabisë Saudite. Zyrtarët po mbështesin ishuj artificialë, hotele luksoze dhe fabrika automjetesh elektrike. “Ata do të pranojnë gjithçka që ka shansin më të vogël për të krijuar rritje ekonomike, edhe nëse kjo ndodh pas disa dekadash,” thotë një drejtues megaprojekti, “madje edhe fantazitë dhe dështimet.”
MBS është një nga disa autokratët e fiksuar pas rritjes ekonomike. Monarkët e Gjirit, liderët e Afrikës Lindore, njerëzit e fortë në vende (pothuajse) demokratike – të gjithë janë të frymëzuar nga Kina dhe Singapori, të cilat arritën të kombinojnë sundimin autoritar me suksesin ekonomik. Shumë prej tyre janë të gatshëm të adoptojnë politika ortodokse. Ata e shohin rritjen si një burim legjitimiteti, duke kërkuar të pasurojnë popullsinë e tyre, jo vetëm elitat. Si të tillë, ata punësojnë teknokratë të aftë për të vendosur politikat, përpiqen të joshin investitorët me premtime për stabilitet dhe angazhohen në politika industriale luksoze. E megjithatë, pavarësisht gjithë kësaj, ata po hasin vështirësi gjithnjë e më të mëdha për të sjellë rritje.
Kina dhe Singapori janë një frymëzim për një arsye – ato janë raste të veçanta. Autokratët kanë prijur ta ndjekin rritjen në mënyrë të çrregullt, në rastin më të mirë. Kevin Grier i Universitetit Texas Tech dhe Michael Munger i Universitetit Duke kanë zbuluar se, nga viti 1950 deri në 2006, ata që qëndruan një dekadë ose më shumë në pushtet prodhuan një rritje prej 1% në vit, një shifër e papërfillshme. Më të këqijtë i trajtonin politikat si një mjet për pasurim personal. Më shpesh, figura si Suharto në Indonezi dhe junta e Mianmarit e menaxhonin ekonominë në një mënyrë të tillë që të qetësonin elitat, duke u ndarë fitimet aleatëve ndërsa shtypnin qytetarët.
Brezi i ri i sundimtarëve u identifikua për herë të parë në vitin 2015 nga Hilary Matfess e Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë, një institut kërkimor. Ajo i quajti ata “autoritarë zhvillimorë”. Paul Kagame u ka bërë lajka investitorëve duke hapur llogarinë e kapitalit të Ruandës, duke premtuar subvencione dhe duke dërguar fushata promovuese nëpër botë. Në Etiopi, Abiy Ahmed, i cili erdhi në pushtet pas publikimit të Matfess, ka hequr kontrollet e kapitalit dhe ka lënë të lirë kursin e birr-it. Në Gjirin Persik, familjet në pushtet po përpiqen të zvogëlojnë varësinë e tyre nga nafta. Vietnami mund të jetë tashmë ekonomia me rritjen më të shpejtë në Azinë Juglindore, por To Lam, sundimtari i tij i ri, dëshiron ta rrisë ritmin.
Në fund të fundit, nën sundimin autoritar të Park Chung-hee, i cili zgjati nga viti 1963 deri në 1979, të ardhurat mesatare të një koreano-jugori kaluan nga ato të një afrikani subsaharian në ato të një evropiano-lindori. Dhe ndërsa Korea e Jugut u bë një demokraci, Deng Xiaoping në Kinë tregoi se nuk kishte asgjë të pashmangshme në një tranzicion të tillë. Përkundrazi, ai mbikëqyri një rritje të fortë ekonomike dhe çimentoi sundimin e partisë së tij ndërsa e bënte këtë. Sot, të gjithë, nga z. Kagame te Indermit Gill, kryeekonomisti i Bankës Botërore, shprehin admirim për arritjet e Kinës dhe Singaporit.
Ndryshimi i qasjes pasqyronte tendencat demografike. Në vitet 2000, ekonomistët flisnin për “pazare autoritare”, në të cilat despotët kompensonin pakënaqësinë e përgjithshme të jetës pa të drejta politike me ndihma financiare. Sot, popullsitë janë shumë të mëdha dhe shumë të reja për marrëveshje të tilla. Gjiri po garon kundër shterimit të fondeve të naftës; popullsia e Etiopisë parashikohet të rritet me 90 milionë nga viti 2020 deri në 2050.
Nga Shkolla Kennedy në Kuvajt
Përzierja e politikave pro-rritjes me një ekonomi politike autoritare do të thotë të heqësh dorë nga kontrolli. Qeveria e Ruandës ka ofruar kapital sipërmarrës për gjithçka, nga prodhimi i qumështit te minierat e torfës. Më pas, ajo u shet aksione në sipërmarrjet e suksesshme investitorëve privatë (për shembull, një pjesë e një firme telekomunikacioni iu shit së fundmi T-Mobile, një gjiganti amerikan). Një nga politikat e para të z. Lam në Vietnam ishte përjashtimi i bizneseve të vogla nga taksa mbi fitimin. Dy vjet më parë, për ata që investonin më shumë se 50 milionë dollarë në vend, Bahreini hoqi pothuajse të gjithë dokumentacionin që zakonisht kërkohet nga investitorët e huaj. Reformat më të fundit të MBS, të prezantuara në shkurt, synojnë të harmonizojnë praktikat e punësimit me ato të Amerikës.
Konglomeratet shtetërore të mirëmenaxhuara dhe relativisht efikase tërheqin gjithashtu investitorë të huaj. Ata dëshirojnë stabilitet dhe një autokrat i ri e popullor ka më pak gjasa t’i prishë angazhimet sesa një grup liderësh në një demokraci. Pse të rrezikoni, pyesin shitësit e sponsorizuar nga shteti që marrin pjesë në konferencat e investimeve? Abiy është 48 vjeç dhe MBS 39; ata bëjnë plane në dekada. Përkrah Vizionit 2030 të Arabisë Saudite (publikuar në 2016), ekziston Vizioni 2030 i Bahreinit (publikuar në 2008) dhe Plani i Rritjes dhe Transformimit i Etiopisë (që zgjat deri në 2030).
Pavarësisht ofertës joshëse, vitet e fundit kanë dalë në pah të meta. Biznesmenët e huaj ankohen për mikromenaxhim. Firmat shtetërore nxjerrin jashtë loje nismat private: planet e qeverisë janë aq ambicioze, sa Arabia Saudite vuan nga mungesa e materialeve të ndërtimit; FMN-ja ka paralajmëruar Etiopinë se bankat e saj janë shumë të zëna duke i dhënë hua shtetit për të mbështetur bizneset lokale. Në disa vende, kur objektivat nuk arrihen, zyrtarët mund të manipulojnë shifrat për të shmangur ndëshkimet. Në fakt, një zyrtar i FMN-së sugjeron se norma e vërtetë e rritjes së PBB-së së Ruandës është disa pikë përqindjeje më e ulët se ajo zyrtare. Etiopia duket se po e ekzagjeron prodhimin e saj të grurit.
Megjithëse shumë prej planeve janë afatgjata, ato kanë qenë në fuqi për aq kohë sa të mund të fillojnë të bëhen gjykime. Ne kemi zgjedhur katër masa: investimet e huaja dhe rritja ekonomike pasqyrojnë ambiciet themelore; PBB-ja për person dhe shpenzimet shëndetësore, masën në të cilën përfitimet po arrijnë te shtresat më të ulëta. Shumica e regjimeve po dështojnë të përmbushin objektivat e tyre të larta. Në vitin 2000, z. Kagame tha se donte që Ruanda të ishte një vend me të ardhura të mesme deri në vitin 2020 – një objektiv që ai ende nuk e ka arritur. Pjesët jo-naftëmbajtëse të ekonomive të Gjirit po rriten më ngadalë se mesatarja e vendeve me të ardhura të mesme të larta. Që nga viti 2015, të ardhurat mesatare të dikujt nën një autokrat të fiksuar pas rritjes janë rritur me 14%, kundrejt 23% në vende të krahasueshme.
Kjo nuk do të thotë se rritja është e dobët kudo. Ekonomia e Etiopisë u rrit me mbi 7% vitin e kaluar, katër pikë përqindjeje mbi mesataren afrikane. Ruanda arriti një ritëm të ngjashëm, sipas shifrave zyrtare. Arabia Saudite mendohej të ishte ndër më të ngadaltat. Por më 4 gusht, FMN-ja rishikoi llogaritjet e saj, duke parë më shumë industri. Vlerësimi i saj për rritjen jo-naftëmbajtëse për vitin 2023 u rrit nga 3.8% në 5.8%.
Megjithatë, në shumë raste, rritja varet nga shpenzimet shtetërore. Fondi i Investimeve Publike, fondi sovran i Arabisë Saudite, është përgjegjës për një të dhjetën e PBB-së jo-naftëmbajtëse. Vitin e kaluar, mbi gjysma e investimeve të Ruandës erdhën nga firmat shtetërore. Paratë e sektorit privat të huaj do të tregonin një bum të vërtetë kapitalist. Vitin e kaluar Arabia Saudite mori më pak se mesatarja e vendeve të rajonit si pjesë e PBB-së; Bahreini, më pak se Nikaragua. Bilancet tregtare vështirë se janë përmirësuar. Arabia Saudite importon tre herë më shumë mallra dhe shërbime jo-naftëmbajtëse sesa eksporton.
Në përgjithësi, rritja nuk ka qenë e mjaftueshme për të kënaqur popullsitë në rritje të shpejtë, as për të rritur të ardhurat nga taksat. Në vitin 2023, Arabia Saudite mblodhi më pak taksa, si pjesë e PBB-së, sesa një vend mesatar me të ardhura të ulëta. Presioni fiskal po rritet dhe ekonomistët e FMN-së mendojnë se rritja jo-naftëmbajtëse e vendit do të qëndrojë nën 3.5% për dy vitet e ardhshme. Borxhet e Ruandës do ta detyrojnë z. Kagame të shkurtojë shpenzimet. Megjithëse politikat teknokratike kanë sjellë rezultate më të mira dhe njëfarë popullariteti, liderët së shpejti mund të përballen me një zgjedhje: të liberalizojnë siç duhet, t’u drejtohen metodave edhe më të egra për të siguruar pëlqimin, ose të përpiqen të blejnë popullaritet me ndihma financiare në kohë më të vështira. Sa i thellë është në të vërtetë zotimi i tyre për ndryshim ekonomik?
Nga The Economist
