Mukesh Kapila
Bill Gates po lehtëson kokëdhimbjen që vjen nga pasuria prej 200 miliardë dollarësh duke e shpërndarë pasurinë e tij përgjatë dy dekadave të ardhshme. Kjo do të thotë rritja e shpërndarjeve të Fondacionit Gates në 9-10 miliardë dollarë në vit, krahasuar me 8 miliardë dollarë në vitin 2024. Kjo pothuajse trefishon shpenzimet mesatare bamirëse të Fondacionit prej rreth 3.4 miliardë dollarësh çdo vit, që nga koha kur familja Gates filloi filantropinë në vitin 1994. Rritja është mahnitëse në terma absolutë të dollarit, por, kur rregullohet për inflacionin e kaluar dhe të ardhshëm, fuqia blerëse e bujarisë së zgjeruar të Gates (e plotësuar nga miliardat e Warren Buffett) mezi mban hapin me vlerën reale të bamirësive të tyre origjinale. Ky është ende dhurimi më i madh filantropik në historinë moderne. Por pse po shpërndan Gates 99 për qind të pasurisë së tij të vlerësuar prej 108 miliardë dollarësh?
Ndoshta filantropi – dikur njeriu më i pasur në botë, por tani në pozicionin e 13-të modest – vuan nga i njëjti ankth si personat më pak të rëndësishëm: sigurimi i trashëgimisë së tij dhe të kujtohet mirë? Apo ndoshta, 70-vjeçari është i shqetësuar për shpirtin e tij ndërsa hyn në “kapitullin e fundit” të karrierës së tij padyshim brilante? Gates pati një edukim katolik, por më vonë u deklarua si agnostik. Megjithatë, reflektimi i tij se “kujt i është dhënë shumë, shumë pritet” sugjeron një bazë shpirtërore. Ai gjithashtu pëlqen të citojë “Ungjillin e Pasurisë” të Andrew Carnegie: “njeriu që vdes i pasur, vdes i turpëruar.”
Pyetja e motivimit është e rëndësishme në epokën tonë të dyshimit, ku mirësia e dukshme nuk pranohet si e mirëqenë. Gates është shpesh objektiv i teorive konspirative të çuditshme që janë zbardhur dhe flasin më shumë për kritikët e tij sesa për të. Një pyetje më praktike ka të bëjë me implikimet që rrjedhin nga qëllimi i tij. Gates ka të drejtë të bëjë çfarëdo që dëshiron me pasurinë e tij private. Por kjo licencë libertariane është disi e kushtëzuar nga mendimi se bashkëthemeluesi i Microsoft grumbulloi pasurinë e tij falë njerëzve si unë dhe ju që blenë produktet dhe shërbimet e tij. 345 milionë prej nesh kontribuuan 211 miliardë dollarë në të ardhura vetëm në vitin 2023, duke na dhënë një interes legjitim në çështjet e Gates.
Përpjekjet e tij filantropike janë gjithashtu puna jonë për shkak të ndikimit të tij të jashtëzakonshëm në politikën publike. Veçanërisht kur kjo ndikon në zgjedhjet që bëjnë kombet për të ndikuar në mundësitë e jetës së 44 për qind të popullsisë botërore. Ata janë të varfrit e botës (ata që ekzistojnë me më pak se 3.65 dollarë në ditë) që jetojnë në 128 vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Megjithatë, për ta vënë këtë në perspektivë, shpenzimet e parashikuara të Fondacionit prej 9 miliardë dollarësh në vit janë një shumë e vogël parash për 294 miliardë dollarët e nevojshme çdo vit për të mbyllur hendekun financiar për Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDG) në mesin e 48 ekonomive në zhvillim që mbulojnë tre të katërtat e popullsisë globale. Prandaj, ndikimi i Gates nuk vjen vetëm nga paratë, por nga mënyra se si foltorja e tij e fuqishme prozelitizon kauzat e tij të sinqerta. Kjo shkakton shqetësim për shkak të pasojave shtrembëruese për shëndetin dhe zhvillimin në nivel vendi.
Kauzat e dashura për Gates janë ndalimi i vdekjeve të parandalueshme tek nënat dhe fëmijët, eliminimi i sëmundjeve infektive kryesore, dhe ulja e varfërisë përmes edukimit dhe bujqësisë. Këto janë qëllime të denja me prova bindëse – të mbledhura jo pak përmes investimeve masive të Fondacionit në kërkim dhe inovacion – se ato janë të arritshme duke zgjeruar zgjidhjet që rrjedhin nga përparimet e shpejta shkencore dhe teknologjike, duke përfshirë Inteligjencën Artificiale.
Kredencialet humanitare të Gates nuk janë në dyshim. Por qasja e tij për të trajtuar një problem “sepse ekziston” kërkon një fokus gjithëpërfshirës, si lazer, në sfida të zgjedhura ngushtë dhe derdhjen e shumave të mëdha parash përmes recetave shumë teknokratike. Metoda e kapitalit sipërmarrës është problematike për disa arsye. Ajo do të thotë de-prioritizimi i nevojave të tjera po aq urgjente dhe bërja e gjykimeve të vlerës shumë të diskutueshme mbi çështjet që janë më shumë ose më pak të denja. Ne normalisht e bëjmë këtë duke debatuar zgjedhjet që duam të bëjnë qeveritë tona dhe duke i mbajtur ato përgjegjëse, sidoqoftë të papërsosur. Filantropitë private nuk mbahen përgjegjëse në të njëjtën mënyrë. Sidomos kur ndërhyrjet e tyre me qëllime të mira mund të ndryshojnë sipas dëshirës ose kur mbyllin dyqanin, siç do të bëjë Fondacioni Gates në vitin 2045.
A mund të bëhet trashëgimia e saj një barrë e paqëndrueshme për brezat pasardhës? Merrni, për shembull, qëllimin e lavdërueshëm të Gates për të çrrënjosur poliomielitin e egër, i cili, pas dekadash përpjekjesh të suksesshme globale, fshihet vetëm në Afganistan dhe Pakistan. Këto shtete të brishta nxjerrin kosto të larta marxhinale për lejimin e virusit të fundit të egër të ndiqet. Nëse kjo është e arritshme apo jo, kushtëzohet nga rrethanat mbizotëruese sociale dhe politike. Pra, sa vlen të shpenzohet për çrrënjosjen kur strategjitë ekzistuese për të mbrojtur pjesën tjetër të botës përmes vaksinimit, mbikëqyrjes dhe reagimit ndaj shpërthimeve mund të jenë më efektive nga pikëpamja e kostos? Kundër argumenti është se çrrënjosja e përhershme e poliomielitit do të kursente botës 40-50 miliardë dollarë. Por a është kjo mjaftueshëm e rëndësishme në një botë multi-trilionë dollarëshe?
Për më tepër, a do të ishte më mirë për afganët dhe pakistanezët që vuajnë prej kohësh të kalojnë fondet e tyre të destinuara për poliomielitin në shërbime më të gjera shëndetësore dhe sociale që sjellin progres më të gjerë, i cili përfundimisht katalizon çrrënjosjen e poliomielitit me kosto përfundimtare më të ulët? Megjithatë, kjo mund të zgjasë më shumë se viti 2045. Kuptohet, Gates është i padurueshëm, ndërsa ne i urojmë një jetë të gjatë.
Shqetësime të ngjashme ngrihen nga strategjitë e vertikalizuara që kapin burime të mëdha të Gates për sëmundje të tilla si malaria, fruthi dhe tuberkulozi. Kjo, në mënyrë të pashmangshme, shtrembëron bashkëpunimin multilateral në shëndetësi duke rritur fondet globale si ato për AIDS, TB, Malarie dhe për Vaksinat. Ato gjithashtu shtrembërojnë institucionet tona globale të shëndetësisë, si Organizata Botërore e Shëndetësisë, buxheti i së cilës prej 6.8 miliardë dollarësh për 2024-25 (para shkurtimeve të fundit) përfshinte një alokim të veçantë prej dhjetë për qind vetëm për poliomielitin.
Fokusi i Gates në vdekshmërinë e nënës dhe fëmijës ngre pyetje të tjera sepse shkaqet themelore janë të vështira për t’u zhvendosur. Merrni Sudanin e Jugut me normën më të tmerrshme të vdekshmërisë së nënës në botë prej 1223 për 100,000 lindje. Në sfondin e konfliktit, zhvendosjes, varfërisë, keqqeverisjes, fatkeqësive dhe ndryshimeve klimatike, mungesës së infrastrukturës dhe personelit të trajnuar, kontributi i inovacionit teknik të kujdesit shëndetësor është i dobishëm, por relativisht margjinal.
Sa vlen, pra, të shpenzohet vetëm për shëndetin e nënës dhe fëmijës ndërsa norma bruto e vdekshmërisë për të gjitha moshat lëviz mbi 1190 për 100,000 banorë? Nëse Gates pyet njerëzit e Sudanit të Jugut se si t’i shpenzojë paratë e tij, çfarë zgjedhjesh të vështira do të bënin ata? Gates është shumë metodik, siç i shkon një “vëllai të teknologjisë” të mençur. Ylli i tij udhërrëfyes janë metrikët, që do të thotë se ai merr vetëm atë që mat – jo më shumë. Siç është ulja e vdekjeve nga AIDS me dy të tretat ndërmjet viteve 2000-2023, ose tani që synon të përgjysmojë vdekshmërinë e fëmijëve nën pesë vjeç nga 5 milionë në 2019. Një listë e kushteve të tjera për shkatërrim statistikisht të demonstrueshëm është në pritje.
Ulja e ngarkesave specifike të sëmundjeve ndihmon, por nuk barazohet me shëndetin. Kjo është e përcaktuar kushtetutisht nga OBSH si “mirëqenie fizike, mendore dhe sociale dhe jo thjesht mungesë e sëmundjes”. Metrikët për këtë nuk janë të saktë dhe, prandaj, më pak të përshtatshëm për zgjidhje të ngushta teknike. Merrni, për shembull, sjelljet e varësisë dhe çrregullimet njohëse si demenca, ose bërjen e zgjedhjeve të shëndetit riprodhues. Megjithatë, obeziteti, deri vonë, ishte në të njëjtën kategori të etiologjisë komplekse. Por tani kemi agonistët GLP-1 që revolucionarizojnë humbjen e peshës, dhe ka terapi të reja premtuese për demencën. Gates mund të dalë i drejtë me shpikjen e pilulave dhe injeksioneve për të gjitha llojet e sëmundjeve. Nëse mjaft burime hidhen në probleme të zgjedhura, disa sigurisht do të ngjiten. Por me kosto të mëdha mundësish për sfida të tjera të rëndësishme.
Megjithatë, të paktën, Bill Gates është fokusuar në shpëtimin e njerëzimit aktual këtu, ndërsa njeriu më i pasur në botë, Elon Musk, po investon shumë për të dërguar një numër të konsiderueshëm refugjatësh nga një tokë e dënuar në Mars deri në vitet 2040, me qëllim që të ruajë gjenomën njerëzore. Pikëpamjet e Gates dhe Musk nxjerrin në pah qasjen teknokratike kundrejt asaj holistike ndaj jetës. Ndikimi i mega-të pasurve në politikën amerikane në epokën Trump është një pararendës i mundshëm i ndikimeve të ngjashme në skenën botërore, të cilat mund të çojnë në zhvendosje tektonike të krahasueshme për strukturat, qasjet dhe financimin e shëndetit dhe zhvillimit global. Pasojat duhet të na shqetësojnë.
Por ekziston një kundërreagim. Gjeopolitika në ndryshim do të thotë se zgjidhjet nga lart-poshtë nuk janë më të pranueshme. Kjo vlen edhe për vendet e varfra që vuajnë nga shkurtime të rënda buxhetore në OBSH dhe donatorët bilateralë. Ata mund të mirëpresin më shumë mbështetje nga Gates, por duan dinjitetin e ndërtimit të rrugëve të tyre pa këmbëngulje të vazhdueshme për atë që është e mirë për ta. Ndërsa kjo funksionoi me Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit, të cilat ishin pjesërisht të suksesshme, ajo kundërshtohet në epokën e nacionalizmit të vendosur, ndihmës në rënie dhe objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm që dështojnë.
Fondacioni Gates do të përballet me pengesa të konsiderueshme pavarësisht, dhe ndoshta për shkak të pasurisë së tij të madhe. A ka strategji për këtë, apo fleksibilitet për të ndryshuar kursin, duke marrë parasysh ngushticën e misionit të tij të ngjashëm me një fe? Ndoshta trashëgimia e Gates do të ishte më e qëndrueshme nëse fondacioni i tij do të dëgjonte më shumë, do të predikonte më pak dhe do të ishte i hapur për të zgjeruar përtej siloseve të tij të ngushta. Përndryshe, rreziku është që vendet të mbeten të izoluara pas dy dekadash, siç po ndodh tani me donatorët që heqin dorë nga angazhimet e mëparshme. Ka implikime akoma më të mëdha se si bamirësitë private super të mëdha përfundojnë duke drejtuar shoqëritë tona. A e duan qytetarët këtë? Filantropia në shkallë të gjerë – sado humanitare – është një tjetër ideologji në botën tonë të ndarë dhe është më mirë të përvetësohet në doza të vogla nën këshilla të rrepta.
Burimi: E-International Relations
