Ekonomisë amerikane iu deshën një dekadë për të marrë veten nga Niksoni. Këtë herë, mund të jetë më keq.
Nga Kenneth Rogoff, profesor i ekonomisë në Universitetin e Harvardit dhe ish-kryeekonomist në Fondin Monetar Ndërkombëtar.
Për sa i përket tronditjes së sistemit global të kursit të këmbimit, pa dyshim që Richard Nikson shërben si analogjia më e afërt me Donald Trump-in në mandatin e tij të dytë. Vendimi i Niksonit për të pezulluar konvertueshmërinë e dollarit amerikan në ar më 15 gusht 1971, përmbysi sistemin monetar global dhe paralajmëroi një dekadë katastrofike me inflacion të lartë, rritje të ulët ekonomike dhe dobësimin e dollarit, ndërsa vendet evropiane u shkëputën nga monedha amerikane.
Edhe pse kapitulli i fundit i politikave ekonomike ndërkombëtare të Trump-it ende nuk është shkruar, pasiguria e shkaktuar nga lufta e tij tarifore sugjeron një rrezik të lartë që dollari, inflacioni dhe rritja ekonomike të jenë sërish viktima. Këtë herë, do të jetë një bllok i renminbit (juanit kinez) – Kina dhe vendet e shumta për të cilat ajo është partneri kryesor tregtar, veçanërisht në Azinë Lindore, por edhe në Amerikën Latine dhe Afrikë—që do të shkëputet nga lidhjet e tij të ngushta me dollarin, ndërsa blloku i euros, tashmë ekzistues, do të fitojë pjesë tregu në dëm të dollarit. Kriptomonedhat tashmë po e gërryejnë supremacinë e dollarit në ekonominë informale, e cila përfaqëson ndoshta deri në 20 për qind të të ardhurave globale.
Për të qenë të drejtë, si Niksoni, ashtu edhe Trumpi po përballeshin me sfida ndaj status quo-së së dollarit edhe para se të vendosnin, secili në mënyrën e vet, t’i hidhnin gjërat në erë.
Kur Niksoni u bë president në vitin 1969, dollari kishte qenë në kulmin e tij për 25 vjet, që kur fuqitë aleate ranë dakord për një kornizë të re të kursit të këmbimit në një takim historik në 1944 në Bretton Woods, New Hampshire. (Takimi çoi gjithashtu në krijimin e Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar.) Siç dihet, delegati britanik John Maynard Keynes propozoi një monedhë mbinacionale, bancor-in, si alternativë ndaj dollarit, por u mund nga amerikanët, të cilët, në fund të fundit, kishin të gjitha letrat në dorë, duke pasur parasysh se ekonomia amerikane ishte shumë më e fuqishme se të gjitha të tjerat në fund të Luftës së Dytë Botërore.
Në vend të kësaj, i ashtuquajturi sistemi i Bretton Woods-it e vendosi dollarin në qendër të tij dhe u kërkoi të gjitha monedhave të tjera në sistem të fiksonin kurset e tyre të këmbimit me monedhën amerikane. Uashingtoni ishte i lirë të zbatonte politikën e tij monetare siç e shihte të arsyeshme, me një kusht të madh: nëse bankat qendrore ose ministritë e financave të huaja donin të ofronin rezervat e tyre në dollarë amerikanë (kryesisht në formën e bonove të thesarit me interes, jo para fizike) për ar me një kurs prej 35 dollarësh për ons, Shtetet e Bashkuara duhej t’ua plotësonin kërkesën. Duhet theksuar se një pjesë e madhe e botës, duke përfshirë jo vetëm vendet komuniste si Kina dhe Bashkimi Sovjetik, por edhe pjesën më të madhe të botës në zhvillim, qëndronte jashtë këtij sistemi.
Marrëveshja funksionoi jashtëzakonisht mirë, pavarësisht nevojës së herëpashershme për një ri-rregullim të vogël të kursit të këmbimit, si dhe krizave të përsëritura të borxhit në Mbretërinë e Bashkuar që kërkuan një sërë paketash shpëtimi. Ekonomitë kryesore përparuan. Megjithatë, sistemi i pasluftës i lidhjes së dollarit me arin kishte dobësi të thella themelore. Ndërsa Evropa dhe Japonia rriteshin, po ashtu rritej edhe nevoja e tyre për të mbajtur rezerva të aseteve në dollarë amerikanë; atyre u duhej fuqia financiare për t’u përballur me spekulatorët që mund të përpiqeshin të rrëzonin fiksimin e kursit të tyre të këmbimit. Edhe pse qeveria amerikane në përgjithësi e plotësonte këtë nevojë duke emetuar borxh, rezervat e saj të arit nuk rriteshin me të njëjtin ritëm, çka nënkuptonte se mbulesa e dollarit me ar bëhej gjithnjë e më e hollë. Në fakt, ekonomisti i Universitetit Yale, Robert Triffin, parashikoi në mënyrë të famshme në një dëshmi kongresionale të vitit 1959 se nëse qeveritë e huaja do të humbnin besimin te dollari dhe do të fillonin të përpiqeshin të këmbenin bonot e tyre të thesarit, rezultati do të ishte një krizë klasike të tërheqjeve masive që do ta hidhte sistemin në erë.
Paralajmërit të Triffinit iu desh më shumë se një dekadë për t’u shpalosur, pjesërisht sepse marrëveshja po funksiononte mirë për të gjithë pjesëmarrësit kryesorë dhe askush nuk donte të shkaktonte një shpërbërje. Me kalimin e kohës, disa faktorë filluan të minonin besimin në sistem. Së pari, tregjet globale të kapitalit filluan të bëheshin gjithnjë e më të mëdha dhe më likuide, duke krijuar një ushtri më të madhe spekulatorësh privatë që potencialisht mund të bashkoheshin kundër dollarit. Së dyti, dhe ndoshta më e rëndësishmja, Shtetet e Bashkuara filluan të përjetonin inflacion, i cili, edhe pse relativisht i butë, ishte kumulativisht i rëndësishëm, pasi uli fuqinë blerëse të dollarit dhe e bëri gjithnjë e më shumë çmimin që Shtetet e Bashkuara kishin vendosur për arin të dukej si një pazar i shkëlqyer. (Në fillim të qershorit, një ons ar vlente më shumë se 3,300 dollarë, gati njëqind herë më shumë se çmimi i vendosur nën Bretton Woods.)
Megjithatë, pavarësisht tundimit, qeveritë e huaja hezitonin të rrezikonin rrëzimin e sistemit, i cili përndryshe po funksiononte kaq mirë për ekonomitë dhe popujt e tyre. Disa vende, veçanërisht Franca, filluan të këmbenin dollarët e tyre, sidomos kur u bë e qartë se Shtetet e Bashkuara, nën presionin e pagesave për programet sociale të Great Society të Presidentit Lyndon B. Johnson dhe kostove në rritje të Luftës së Vietnamit, po hasnin vështirësi për të ndaluar rritjen e inflacionit. Kështu, në njëfarë kuptimi, vendimi i Niksonit për t’i dhënë fund mekanizmit të kursit fiks të këmbimit të Bretton Woods-it ishte thjesht një dorëzim para të pashmangshmes. Sidoqoftë, koha kur e bëri këtë ishte një tronditje e madhe, veçanërisht pasi shumica e ekspertëve mendonin se sistemi mund të vazhdonte ende për një kohë të gjatë.
Pasi pezulloi konvertueshmërinë në ar—gjë që përfundimisht çoi në braktisjen e plotë të saj—Niksoni dërgoi Sekretarin e Thesarit John Connally në Romë për t’u përballur me kolegët e tij të huaj të zemëruar, të cilët ishin të shqetësuar se duke braktisur konvertueshmërinë në ar, Shtetet e Bashkuara kishin krijuar mundësinë për të fryrë në mënyrë radikale vlerën e rezervave të tyre masive të bonove të thesarit (gjë që, natyrisht, është pikërisht ajo që ndodhi gjatë dekadës pasuese). Connally iu përgjigj duke u thënë: “Dollari mund të jetë monedha jonë, por është problemi juaj.”
Fatkeqësisht, as Niksoni dhe as Connally nuk e kuptuan plotësisht se heqja e konvertueshmërisë në ar ishte gjithashtu një problem shumë i madh për Shtetet e Bashkuara. Vitet 1970 ishin një periudhë shumë e vështirë për vendin, me rritje ekonomike që u ngadalësua ndjeshëm dhe inflacion që qëndronte në mënyrë të parehatshme në shifra dyshifrore, duke arritur në një pikë në 14 për qind.
Në mandatin e tij të dytë, Trumpi duket se është në rrugën e duhur për të përsëritur shumë nga problemet makroekonomike të presidencës së Niksonit. Trumpi hyri në detyrë me një ekonomi të brendshme që ishte zilia e botës, pavarësisht inflacionit të lartë pas-pandemik. Pastaj erdhi lufta e tij tarifore, pa përmendur një sërë politikash të tjera që kërcënojnë të minojnë dominimin e dollarit. Këto përfshijnë dobësimin e sundimit të ligjit, gërryerjen e fuqisë së butë të SHBA-së, uljen e hapjes së Shteteve të Bashkuara ndaj tregtisë, kufizimin e emigracionit dhe sulmet ndaj universiteteve kërkimore, ndër të tjera.
Përveç tarifave, Stephen Miran, kreu i Këshillit të Këshilltarëve Ekonomikë të Trump-it, ka paraqitur një plan për një të ashtuquajtur marrëveshje të Mar-a-Lagos, në të cilën një komponent përfshin detyrimin e qeverive të huaja të pranojnë bono “me skonto” njëqindvjeçare që nuk paguajnë interes deri në maturim, në atë që do të përbënte një falimentim të madh sovran. Pavarësisht nga norma e interesit që Shtetet e Bashkuara do të vendosnin për bonot, qeveritë e huaja me të drejtë do të shqetësoheshin për inflacionin, ashtu siç u frikësuan kur Niksoni hoqi dorë nga standardi i arit pesë dekada më parë.
Plani i Mar-a-Lagos ka gjasa të mos ndodhë kurrë; shumë thonë se është tepër ekstrem. Megjithatë, duke pasur parasysh konventat e tjera që Trumpi po thyen, a mund t’i këshillosh sinqerisht bankat qendrore të huaja—të cilat mbajnë trilionë dollarë amerikanë në rezerva valutore—të mos marrin masa mbrojtëse?
Për të qenë të drejtë me Trump-in, dominimi i dollarit tashmë po gërryhej në skajet e tij në kohën kur ai u kthye në detyrë. Siç e theksoj në librin tim të fundit Dollari ynë, Problemi juaj, shkëputja kineze nga dollari filloi seriozisht në vitin 2015 dhe vitet e fundit është përshpejtuar.
Dobësitë më të thella, megjithatë, vijnë nga brenda. Trajektorja e borxhit amerikan është bërë dukshëm e paqëndrueshme tani që normat afatgjata të interesit janë rritur në mënyrë të pashmangshme nga nivelet e ulëta pas krizës financiare. Me pak dëshirë të dukshme në asnjërën prej partive politike për të frenuar borxhin, dyshohet fort se asgjë nuk do të ndodhë derisa të ketë një krizë që do ta tronditë publikun dhe do ta bëjë të kuptojë dimensionet e plota të problemit. Çuditërisht, pasi Trumpi kritikoi ashpër shpenzimet deficitare rekord të Presidentit Joe Biden prej 6.4 për qind të PBB-së në kohë paqeje (jashtë viteve 2008 dhe 2020, kur goditën kriza financiare globale dhe pandemia e COVID-19), parashikohet që deficitet e tij të kalojnë 7 për qind për pjesën e mbetur të mandatit, edhe në mungesë të një recesioni të thellë apo një tjetër tronditjeje me përmasa pandemike. Me nivelet e borxhit amerikan që tashmë tejkalojnë 120 për qind të të ardhurave, buxhetet e ardhshme janë jashtëzakonisht të ndjeshme ndaj rrezikut të konsiderueshëm të rritjeve të mëtejshme të normave të interesit nga nivelet tejet të ulëta pas krizës financiare. Nëse të huajt tërhiqen dhe kërkesa globale për asete amerikane bie, efekti do të jetë rritja e normave të interesit dhe bërja e situatës së borxhit amerikan edhe më të paqëndrueshme. Ndonëse një krizë, që ka gjasa të përfshijë një tjetër shpërthim të madh inflacioni ose represion financiar që mbyt rritjen, nuk është e pashmangshme, gjasat janë rritur ndjeshëm dhe tani duket se ka më shumë gjasa të ndodhë sesa jo gjatë katër deri në pesë vitet e ardhshme. U deshën një dekadë për të stabilizuar ekonominë amerikane pas Niksonit. A do të ndodhë e njëjta gjë edhe me Trump-in?
