Një krizë po shpaloset para syve tanë—dhe po ashtu në kokat tona.
Nga Christopher Clark, profesor i historisë në Universitetin e Kembrixhit dhe anëtar i Kolegjit St. Catharine’s, për Foreign Policy. Për lexuesin në gjuhën shqipe e sjell Dija Online.
Këtë vit, Evropa festoi 80-vjetorin e fundit të Luftës së Dytë Botërore dhe fillimin e asaj që pasoi. Shpallja e pavarësisë së Austrisë më 27 prill 1945, shënoi një hap të hershëm nga një epokë në historinë e vendit dhe të kontinentit drejt një tjetre. Të parë nga larg, momente të tilla mund të duken si tranzicione të lëmuara e pa fërkime, thjesht pika në një bosht kohor. Ne lehtësisht harrojmë se sa e hapur ishte ende e ardhmja, sa i trazuar dhe i pasigurt ishte konteksti i kohës.
Kur pavarësia u shpall në Vjenën e pushtuar nga sovjetikët dhe njerëzit kërcenin valsin “Danubi Blu” të Johan Shtrausit në Ringstrasse, të shoqëruar nga muzika e një bande ushtarake sovjetike, Lufta e Dytë Botërore ishte ende në zhvillim e sipër. Një ditë pas pavarësisë—më 28 prill—August Eigruber, udhëheqësi rajonal nazist për Austrinë e Epërme, urdhëroi gazimin e luftëtarëve të rezistencës në kampin e përqendrimit të Mauthausenit. Në javën e parë të majit, pas vetëvrasjes së Adolf Hitlerit në Berlin, pjesëtarë të Waffen-SS vranë 228 hebrenj hungarezë në qytezën e vogël e të gjelbëruar të Hofamt Priel në Austrinë e Poshtme.
Për republikën e saposhpallur, e ardhmja politike ishte gjithçka tjetër veçse e sigurt. Qeveria e re e përkohshme u njoh fillimisht vetëm nga Bashkimi Sovjetik. Vetëm më 20 tetor 1945, shteti i ri u njoh nga Britania, Franca dhe Shtetet e Bashkuara përmes një rezolute të Këshillit Aleat të Kontrollit. Dhe një nga tiparet magjepsëse të ri-themelimit të republikës ishte cilësia e saj rekurzive: Neni 1 i deklaratës së pavarësisë së vitit 1945 thoshte pa ekuivok se ky nuk ishte një akt themelimi, por një akt “rivendosjeje”, që do të kryhej në “frymën” e kushtetutës së vitit 1920, e hartuar nga një Austri e mundur në vazhdën e Luftës së Parë Botërore.
Në mënyrë që të gjenin një rrugë drejt së ardhmes, njerëzit shikonin nga e kaluara. Dhe kur ne sot hedhim vështrimin pas mbi 80 vitet që kanë kaluar që nga ai akt rivendosjeje, ato në pamje të parë duken se ndahen në dy gjysma shumë të ndryshme. E para, që zgjati nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në vitet 1989-90, u shënua, të paktën në Evropë, nga një paqe e qëndrueshme, e krahasueshme me dekadat e stabilitetit gjeopolitik që pasuan Kongresin e Vjenës të viteve 1814-15. Vështirë se mund të imagjinohej një kontrast më drastik me paqëndrueshmërinë kronike dhe polarizimin e viteve 1914-45. Perëndimi hyri në një epokë të qetësisë publike dhe rritjes ekonomike, i mbështetur nga Shtetet e Bashkuara. Koha e luftimeve në rrugë, grushteve të shtetit dhe eksperimenteve autoritare kishte mbaruar.
Kishte plot dhunë dhe konflikte në botë në atë kohë, por turbulenca ishte e përmbajtur brenda një strukture habitshëm të thjeshtë: stabiliteti bipolar i Luftës së Ftohtë, i garantuar nga ngërçi mes dy superfuqive bërthamore. Ngjarjet ishin po aq të paparashikueshme sa gjithmonë: kujtoni fjalët e famshme të kryeministrit britanik Harold Macmillan kur u pyet nga një gazetar se çfarë kishte shkuar kaq katastrofikisht keq në krizën e Suezit të vitit 1956: “Ngjarjet, djali im i dashur, ngjarjet.” Por korniza e jashtme ishte e qëndrueshme.
E gjithë kjo filloi të ndryshonte kur Luftës së Ftohtë po i vinte fundi dhe diçka tjetër po zinte vendin e saj. Se çfarë është kjo diçka, është ende në diskutim. Jemi ende duke u përpjekur ta kuptojmë.
Epoka në të cilën ndodhemi tani pati një fillim të bukur, dhe këtë nuk duhet ta harrojmë. Në vitet 1989-90, shpërbërja e Bllokut Lindor solli një transformim të thellë në strukturën gjeopolitike të Evropës. Një shtet i ri gjerman doli në skenë. (Gjermania e vitit 1990 nuk ishte Gjermania e vjetër e ribashkuar, por një shtet krejtësisht i ri me kufij të rinj territorialë.) Dhe e gjithë kjo ndodhi pa luftë. Kjo është e jashtëzakonshme. Paqja e Vestfalisë në 1648; shfaqja e një Rajhu të unifikuar gjerman në 1871; rirenditja e Evropës Qendrore pas vitit 1918 sipas kushteve të imponuara nga traktatet e Versajës, Saint-Germain-en-Laye, Trianonit dhe Sevres; dhe ndarja e Evropës pas vitit 1945—të gjitha këto transformime u realizuan përmes luftërave dhe u paguan me miliona jetë. Kur i mbledh të gjitha bashkë, shuma arrin në 68 milionë njerëz, jetët e të cilëve u konsumuan në këtë proces rregullimi gjeopolitik.
Në vitet 1989-90 ishte ndryshe. Një sistem sigurie 40-vjeçar i Evropës Lindore ishte çmontuar, ngërçi i armatosur mes kapitalizmit dhe komunizmit ishte çaktivizuar, një shtet i ri gjerman ishte krijuar dhe ekuilibri i fuqisë në kontinent ishte vënë në pikëpyetje—e gjitha kjo pa luftë. Evropa mori frymë e lehtësuar, dhe njeriu mund të shihte, dhe me të vërtetë shihte, me njëfarë krenarie atë që ishte arritur.
Ajo që pasoi krijoi botën në të cilën jetojmë sot: vetë-shkatërrimi i Bashkimit Sovjetik, kolapsi ekonomik dhe shoqëror i Rusisë, Luftërat Jugosllave, dy Luftërat Çeçene, sulmet e 11 shtatorit, lufta në Afganistan, Lufta e Irakut dhe pasgoditjet e saj të gjata, kriza e Gjeorgjisë, kriza financiare globale, kriza e Ukrainës, kriza financiare greke, kriza evropiane e emigrantëve. Në vend që të shembej apo të fragmentohej, siç parashikonin me shpresë shumë në Uashington dhe gjetkë pas masakrës së Sheshit Tiananmen, Kina hyri në një fazë rritjeje marramendëse. Siç ka theksuar Kristina Spohr, një historiane në Shkollën Ekonomike të Londrës, shtypja e vendosur e një lëvizjeje demokratike të sapolindur nga qeveria kineze në 1989 ishte po aq e rëndësishme në formësimin e së tashmes sonë sa edhe rënia e Murit të Berlinit më vonë atë vit. Bota jonë mban vulën e dyfishtë të transformimeve pothuajse të njëkohshme të vitit 1989 në Pekin dhe Berlin. Partia Komuniste Kineze iu përmbajt me vendosmëri sistemit njëpartiak, ndërkohë që vazhdoi me integrimin e kushtëzuar të vendit në ekonominë botërore. Asgjë nga këto nuk ishte parashikuar.
Ekzistonte ndjesia se ishte arritur pika kulmore e një evolucioni të gjatë historik. Njeriu qëndronte në lartësitë e modernitetit.
Politologu George Friedman ka vënë në dukje se duhet të dallojmë dy periudha që nga viti 1989. Të parën mund ta quajmë “pas-Luftës së Ftohtë”. Ajo zgjati nga viti 1990 deri në vitet mes 2004 dhe 2007. Kjo epokë e pasluftës u shënua fillimisht nga një fokus dërrmues te fuqia amerikane. Bota dukej se sillej rreth Uashingtonit. Fraza “Shekulli i Ri Amerikan” ishte në modë dhe udhëheqësit ushtarakë amerikanë flisnin për “dominim të spektrit të plotë”.
Një dokument pune i Ushtrisë Amerikane, i shkruar në vitin 1992, argumentonte se Operacioni “Stuhia e Shkretëtirës” përbënte pikën më të lartë të arritjeve ushtarake në të gjithë përvojën njerëzore. Duke përdorur një skicë të përgjithshme të tri betejave të mëdha—Beteja Napoleonike e Ulmit në 1805, sulmi gjerman ndaj Francës në 1940 dhe Operacioni “Stuhia e Shkretëtirës” në 1991—dokumenti ndërtonte një narrativë të mjeshtërisë në rritje. Autori, i cili vetë kishte luajtur një rol komandues në “Stuhinë e Shkretëtirës”, argumentonte se studimi i këtyre betejave zbulonte përshpejtimin dramatik të luftës dhe sintezën transformuese të elementeve të saj operative, taktike dhe strategjike. Vetëm në “Stuhinë e Shkretëtirës” u arrit integrimi i vërtetë, falë përdorimit të sistemeve të goditjes së thellë që lejonin një goditje asgjësuese globale, tre-dimensionale kundër armikut, ku të gjitha zonat e hapësirës së betejës vëzhgoheshin dhe sulmoheshin njëkohësisht dhe me intensitet të barabartë.
Ajo që ishte interesante në studime të tilla ishte entuziazmi i tyre i pakufishëm për epokën e tyre, një eufori e ushqyer nga dehja e fitores. Ekzistonte ndjesia se ishte arritur pika kulmore e një evolucioni të gjatë historik. Njeriu qëndronte në lartësitë e modernitetit. Mund të ishte madje që vetë historia kishte arritur një lloj përmbushjeje në këtë agim të një Shekulli Amerikan. Në një ese me ndikim dhe të keqkuptuar gjerësisht në vitin 1989, politologu Francis Fukuyama foli për “fundin e historisë”. Lokomotiva e historisë, sugjeronte ai, kishte arritur në stacionin e saj terminal.
Kjo ishte epoka e pas-Luftës së Ftohtë. Por ajo nuk zgjati shumë. Katastrofat që pasuan sukseset fillestare të Luftës së Irakut ngritën pikëpyetje se sa e suksesshme do të ishte SHBA-ja në përkthimin e dominimit të saj të spektrit të plotë në arritje politike të qëndrueshme. Regjimi i Vladimir Putinit në Rusi hodhi poshtë politikat e Mihail Gorbaçovit dhe Boris Jelcinit dhe filloi t’i kundërvihej Shteteve të Bashkuara, NATO-s dhe Bashkimit Evropian. Udhëheqja kineze pas-Tiananmenit fitoi një ndjenjë të re qëllimi dhe filloi të sfidonte rendin e trashëguar gjeopolitik. Pretendimeve kontestuese për ishujt në Detin e Kinës Jugore iu shtuan shpejt një sërë nismash, qëllimi i të cilave ishte vendosja e Kinës si një fuqi dominuese globale. Dhe fuqia dhe centraliteti në rritje i ekonomisë kineze, duke tërhequr një pjesë gjithnjë e më të madhe të investimeve perëndimore, na kujton se pakti i farkëtuar mes kapitalizmit dhe demokracisë pas vitit 1945 ishte më shumë një martesë interesi sesa shprehje e një lidhjeje thelbësore.
Mes gjithë këtyre ndryshimeve, epoka e pas-Luftës së Ftohtë mori fund. Dhe çfarë e pasoi atë? Kolumnisti i New York Times, Thomas Friedman, propozoi formulimin e ngathët “pas-pas-Luftës së Ftohtë”. Kina ka qenë më pak hezituese. Përkufizimi zyrtar kinez i epokës aktuale është “epoka e mundësisë strategjike”. Por emrat nuk kanë rëndësi. Ajo që e dallon epokën bashkëkohore është shfaqja e një shumëpolariteti autentik.
Ky shumëpolaritet ka shumë dimensione. Tërheqja e Shteteve të Bashkuara nga shumë prej angazhimeve të saj ndërkombëtare është një prej tyre. Administrata Trump ka larguar shumicën e partnerëve të saj tradicionalë. Presidenti Donald Trump ka arritur madje të prishë marrëdhëniet me kanadezët, të cilët duhet të jenë ndër popujt më miqësorë në tokë. Ai ka ngritur dyshime për thellësinë e angazhimit amerikan ndaj NATO-s. Ai mbron një qasje të pastër të drejtuar nga interesi në marrëdhëniet mes shteteve dhe një rend botëror të bazuar në realitetet e fuqisë ushtarake dhe ekonomike. Komuniteti i supozuar i vlerave mes shteteve mike nuk luan asnjë rol këtu. Për Trump-in, ashtu si për udhëheqësin gjerman Otto von Bismarck në mesin e shekullit të 19-të, fjalimet dhe protestat e parlamentarëve të ofenduar janë zhurmë e parëndësishme në sfond.
Fuqi të reja rajonale janë shfaqur, të vendosura për të pohuar dominimin në sferat e tyre përkatëse të interesit. Ndërsa blloqet globale të shekullit të 20-të shpërbëhen, ne po dëshmojmë një rikthim në botën më të lëvizshme dhe më të paparashikueshme të shekullit të 19-të. Vitet e fundit, për shembull, “Çështja Lindore” që preokupoi breza të tërë shtetarësh evropianë të shekullit të 19-të është rishfaqur në formën e tensioneve të shtuara gjeopolitike mes Greqisë dhe Turqisë; manovrimeve mes Egjiptit, Turqisë dhe aktorëve të tjerë për të ardhmen e Libisë; konfliktit për eksportet e grurit nga portet e Detit të Zi; dhe gjuhës e gjesteve të ndërgjegjshme neo-otomane të presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan.
Dhe me aneksimet e saj të Krimesë dhe pjesëve të Ukrainës lindore që nga viti 2014 dhe pushtimin e saj në shkallë të gjerë në 2022, Rusia ka krijuar një krizë ndërkombëtare për të cilën ende nuk ka një zgjidhje në horizont. Megjithatë, ky pushtim, sado brutal që është, është vetëm shfaqja më e dukshme e një lufte më të gjerë kundër Perëndimit dhe veçanërisht kundër Evropës.
Numri i sulmeve hibride ruse në Evropë u katërfishua pas pushtimit dhe pothuajse u trefishua përsëri midis 2023 dhe 2024. Mbifluturimet e paligjshme dhe ndërhyrjet e nëndetëseve u shtuan. Duke përdorur asete lokale ose anije të flotës fantazmë ruse për të planifikuar dhe kryer misione sabotazhi dhe përmbysjeje, Kremlini ka nisur sulme ndaj objektivave të transportit, infrastrukturës, industrisë dhe pronave të lidhura me personel të rëndësishëm politik, dhe këto masa janë mbështetur nga fushata për të mbështetur elementët pro-rusë dhe për të mbjellë konfuzion, ankth dhe tension në vendet e synuara. Siç u shpreh Sergey Karaganov, një këshilltar i lartë politik dhe bashkëpunëtor i ngushtë i Putinit, në një intervistë me Al Arabiya English në prill, qëllimi përfundimtar i konfliktit aktual është të dërrmojë “shtyllën kurrizore morale të Evropës”.
“Ne nuk jemi në luftë me Ukrainën dhe ukrainasit fatkeq e të shushatur,” tha Karaganov qershorin e kaluar. “Ne jemi në luftë me Perëndimin.” Nëse sulmi i Putinit ndaj Ukrainës është i suksesshëm, duhet të jemi të sigurt se do të pasojnë provokime dhe sulme të mëtejshme ruse.
Nën agresionin fshihet diçka shumë më e thellë se konkurrenca për burime apo një përpjekje për të ribalancuar diferencën e fuqisë mes Rusisë dhe armiqve të saj. Qëllimi është të zhbëhet tërësisht rendi ndërkombëtar i vendosur pas Luftës së Dytë Botërore. Prandaj, rëndësia e pretendimeve të rreme se NATO e mashtroi Rusinë duke thyer premtimin e saj për të mos u zgjeruar drejt lindjes dhe se e gjithë historia e marrëdhënieve të Perëndimit me Rusinë nuk ishte gjë tjetër veçse një sekuencë gënjeshtrash dhe premtimesh të thyera. Përrallat e viktimizimit rus funksionojnë fuqishëm për opinionin e brendshëm, por të projektuara në politikën ndërkombëtare, ato vënë në pikëpyetje të gjithë strukturën e traktateve dhe marrëveshjeve që përbëjnë rendin e pas-Luftës së Ftohtë.
Shpesh pretendohet se Trump përfaqëson rënien e neoliberalizmit dhe kundërshtimin ndaj globalizimit. Por do të kishte më shumë kuptim ta shihnim marrëdhënien mes Trumpit dhe neoliberalizmit si analoge me atë mes stalinizmit dhe leninizmit. Revolucioni botëror i Vladimir Leninit i hapi rrugën “socializmit në një vend” të Jozef Stalinit, ashtu siç vizionet transnacionale dhe kozmopolite të neoliberalizmit i kanë hapur rrugën formës së politikës që do të zbatojë të njëjtat parime (për shembull, çrregullimi dhe dobësimi i punës së organizuar) në një hapësirë të vetme kontinentale ose kombëtare.
Regjimi i ri nuk është saktësisht izolacionist, pasi ai është gjithnjë e më i përfshirë në një rrjet sistemesh oligarkike në mbarë botën. Në studimin e saj bestseller Autocracy, Inc. (Korporata e Autokracisë), Anne Applebaum zbulon transfertat e kapitalit dhe favoret reciproke, amalgamën e qeverisjes së dyshimtë dhe marrëveshjeve të errëta të biznesit, që lidhin regjimet autokratike të çfarëdo ngjyre ideologjike në mbarë botën. Trump është i ngatërruar në një rrjet korrupsioni që është transnacional dhe global.
Në vitin 1991, sociologu francez Bruno Latour botoi një ese me titullin interesant “Ne kurrë nuk kemi qenë modernë”. Duke shkruar në vazhdën e asaj që ai e quajti “viti i mrekullueshëm 1989” dhe specifikisht për rënien e Murit të Berlinit, Latour propozoi që të braktisnim tërësisht nocionin se ishim apo kishim qenë ndonjëherë “modernë”, duke hedhur tej bashkë me të të gjithë fantazmagorinë progresive të racionalizimit, përshpejtimit dhe kontrollit që ka udhëhequr elitat perëndimore që nga shekulli i 19-të. Në këtë “botë jo-moderne në të cilën po hyjmë… pa e pasur lënë kurrë me të vërtetë atë,” sugjeronte Latour, ne do të duhet të gjejmë mënyra të reja (ose ndoshta të vjetra) për të imagjinuar vendin tonë në kohë dhe për të sanksionuar ndërmarrjet tona kolektive.
Pavarësisht nëse njeriu ishte dakord me Latour-in apo jo, mendimet e tij ishin simptomatike të një ndjesie të përhapur gjerësisht se e tashmja ishte në tranzit nga imagjinata e orientuar drejt së ardhmes e modernes drejt diçkaje më rekurzive, e ndëshkuar nga kolapsi i projekteve të kaluara njerëzore dhe me respekt për zërat e pleqve të supozuar. Kur e lexova për herë të parë esenë, isha skeptik. Por me kalimin e viteve, mendimet e mia janë kthyer vazhdimisht tek ajo. Sepse ne me të vërtetë duket se jemi në fund të asaj që dikur e quanim “modernitet”.
Ajo që shtrihet pas nesh është epoka e industrializimit drastikisht të përshpejtuar dhe e “ngritjes” (siç e quajti ekonomisti Walt Rostow) drejt rritjes së qëndrueshme demografike dhe ekonomike; epoka e shteteve të mirëqenies dhe e ngopjes materiale (të paktën në Perëndim); epoka e gazetave të mëdha supra-rajonale dhe shfaqja e rrjeteve kombëtare të radios dhe televizionit; dhe epoka e partive politike të nderuara me qëndrueshmëri dhe peshë të mjaftueshme për të shërbyer si spiranca për identitetet kolektive. Kjo “epokë moderne” ishte më shumë se një koleksion institucionesh; ajo krijoi gjithashtu mitologjinë e saj, një histori që mund t’ia tregonim vetes, një mjet për ta pozicionuar veten në kohë, për të kuptuar se nga vinim dhe ku po shkonim.
Sipas teorisë së modernizimit që u bë në modë në vitet 1960, ne të gjithë ishim të përfshirë në një proces ndryshimi. Teoricienët e modernizimit e imagjinonin të tashmen si një pako vektorësh. Të bëheshe modern do të thoshte të bëheshe gjithnjë e më demokratik, duke krijuar mundësi më të barabarta. Do të thoshte fitorja e familjes bërthamore mbi rrjetet e degëzuara të farefisnisë të epokës para-moderne; do të thoshte rënia e fesë, burokratizimi, depërtimi i thelluar i ligjit në të gjitha fushat e veprimtarisë njerëzore dhe shteti kushtetues si çlirim nga marrëdhëniet personale të pushtetit të ancien régime. Dhe do të thoshte “mediatizim”: në botën e Evropës së vjetër, siç thoshte teoria, njerëzit e merrnin informacionin nga miqtë dhe të njohurit, apo edhe nga të huajt, por gjithmonë nga individë, me gojëdhëna. Në kohët moderne, përkundrazi, informacioni shpërndahej gjithnjë e më shumë përmes kanaleve mediatike me ndikim—thashethemexhinjtë u lëshuan rrugën gazetarëve të trajnuar.
Ky modernitet po shpërbëhet para syve tanë. Audienca kombëtare e radios, televizionit dhe gazetave, partia si spirancë dhe sistem referimi për identitetet, rritja ekonomike si aksiomë e ekzistencës sonë—e gjithë kjo së shpejti nuk do të jetë më. Sistemi politik modern në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara është në një gjendje fluksi. Partitë e vjetra dhe të respektuara me tradita madhështore—Partia Konservatore Britanike dhe Partia Republikane në Shtetet e Bashkuara—janë shpërbërë në një grumbull fraksionesh të luftuara dhe ia kanë lëshuar nismën populistëve të jashtëm. Një qendër e dobët dhe pa formë po shtyhet në mbrojtje nga e majta dhe e djathta, dhe shpesh është e paqartë se cilat ide dhe kërkesa i përkasin të djathtës dhe cilat të majtës.
Detajet ndryshonin nga vendi në vend dhe përgjatë mjediseve të ndryshme politike e shoqërore, por në epokën moderne, ekzistonte një histori themelore, një “narrativë e madhe”, sipas fjalëve të filozofit Jean-François Lyotard, që u dukej e besueshme shumicës së njerëzve në rrymën kryesore politike perëndimore. Ishte një histori për prosperitetin në rritje të lidhur me rritjen ekonomike, për progresin teknologjik e shkencor, për universalitetin e të drejtave të njeriut dhe përparësitë e domosdoshme të një modeli specifik liberal-demokratik të shoqërisë.
Kjo narrativë e zhvillimit—historia botërore si një bildungsroman (roman formimi)—nuk na ngushëllon më si dikur. Rritja ekonomike në formën e saj moderne ka rezultuar të jetë ekologjikisht katastrofike. Kapitalizmi ka humbur shumë nga karizma e tij; sot, ai madje konsiderohet (nëse ndjekim ekonomistin Thomas Piketty dhe kritikë të tjerë) si një kërcënim për kohezionin shoqëror. Dhe pastaj është ndryshimi klimatik, që rri pezull mbi gjithçka si një re stuhie kërcënuese: një kërcënim që jo vetëm vë në pikëpyetje natyrën e së ardhmes, por gjithashtu sugjeron mundësinë që mund të mos ketë fare të ardhme. Natyra shumëplanëshe e politikës bashkëkohore, e tashmja e trazirave dhe ndryshimeve pa një drejtim të qartë, po shkakton një pasiguri të jashtëzakonshme. Kjo ndihmon për të shpjeguar pse ne trazohemi kaq lehtë nga agjitacionet e së tashmes dhe pse e kemi kaq të vështirë të përcaktojmë kursin tonë.
Pasiguria është përkeqësuar nga krizat e dy dekadave të fundit. Kriza financiare globale minoi besimin te institucionet financiare dhe te organet qeveritare të ngarkuara me mbikëqyrjen e tyre. Që nga pandemia e COVID-19, ne kemi parë kolapsin e besimit te ekspertiza shkencore dhe, rrjedhimisht, te besueshmëria e autoriteteve dhe përfaqësuesve të tyre, si dhe një rritje drastike të skepticizmit ndaj medias tradicionale. Mund të flitej madje për një përmbysje të procesit të mediatizimit të postuluar nga teoria e modernizimit, në kuptimin që thashethemexhinjtë e internetit kanë rrëmbyer sërish nismën në fushën e komunikimit dhe informacionit, duke i lënë ekspertët dhe gazetarët profesionistë duke luftuar për të gjetur një audiencë. Fragmentimi pasues i njohurive dhe opinioneve është pjesërisht për shkak të natyrës së mediave të reja sociale dhe mënyrës se si i përdorim ato, por gjithashtu nxitet nga manipulimi i qëllimshëm i rrjeteve dhe polarizimi i tyre i qëllimshëm.
Kemi arritur në pikën ku mund të themi se kriza e kohës sonë nuk po ndodh vetëm para syve tanë, por edhe brenda kokave tona. Thirrjet e betejës dhe pikat e diskutimit të demagogëve të egër—ose terribles simplificateurs (thjeshtësuesit e tmerrshëm), siç i quajti historiani Jacob Burckhardt—të cilët duan të na turrin nga një slogan, një kamp, një valë zemërimi te tjetra, kumbonë nga faqet e internetit dhe burimet e lajmeve. Asnjëherë nuk ka qenë kaq e vështirë të mendohet me qetësi. Por është pikërisht ky reflektim i qetë, pragmatik dhe me fund të hapur, për të cilin kemi kaq nevojë urgjente.
Tetëdhjetë vjet pas rivendosjes së saj si republikë, Austria mbetet e angazhuar kushtetutshmërisht të respektojë “neutralitetin e përhershëm”. Se si do t’i pajtojë këto angazhime nën presionin e luftës së Rusisë në Ukrainë, mbetet për t’u parë. Ky është në disa aspekte një problem specifik austriak, lëshimet e kërkuara për të rifituar sovranitetin e plotë dhe tërheqjen e trupave sovjetike në 1955. Por Austria nuk është i vetmi shtet evropian me një traditë neutraliteti, dhe neutraliteti mund të jetë më shumë se një status ligjor ose kushtetues; ai mund të jetë një gjendje mendore.
Kemi parë se sa e vështirë e kanë pasur gjermanët të përballen me sfidat gjeopolitike të një bote shumëpolare, pavarësisht rreshtimit të qartë të Gjermanisë Perëndimore me Perëndimin gjatë Luftës së Ftohtë. Dhe BE-ja, një gjigant i butë pa ushtri dhe me një aparat të politikës së jashtme të pazhvilluar skajshmërisht, ende po lufton për t’iu përgjigjur kërcënimit të Trump-it për të tërhequr ombrellën e sigurisë amerikane. Në të kaluarën, ishte me leverdi t’ia lije çështjen e sigurisë evropiane superfuqive bërthamore, një qëndrim pasiviteti i inkurajuar si nga amerikanët ashtu edhe nga rusët. Nuk është e lehtë të heqësh dorë nga varësitë e shtigjeve të së shkuarës, por presioni mbi vendimmarrësit po rritet me shpejtësi.
Në vitin 1631, kur mbreti suedez Gustav II Adolf mbërriti në Berlin me një ushtri të madhe në mes të Luftës Tridhjetëvjeçare, ai e pyeti elektorin e Brandenburgut për synimet e tij. Elektori tha se synonte të mbetej neutral. Mbreti, megjithatë, ishte i palëkundur: “Nuk dua të di apo të dëgjoj asgjë për neutralitetin… Kjo është një betejë mes Zotit dhe djallit.” Në botën reale, botën që ne banojmë, nuk ka luftëra mes Zotit dhe djallit, dhe opsionet janë gjithmonë më të shumta sesa ata në pushtet janë të gatshëm të pranojnë.
Përgjigjet më të mençura për pyetjet e mprehta që na bën historia nuk kanë qenë kurrë absolute. Por sot, ka shenja në rritje se po përballemi me një zgjedhje mes demokracisë pluraliste, kushtetuese dhe një game alternativash autoritare, nga e ashtuquajtura demokraci joliberale deri te dhuna e hapur dhe sundimi arbitrar. Për këtë çështje ekzistenciale, neutraliteti nuk është një opsion.
