Fëmijët e të arrestuarve u zhdukën në jetimore. Ndërsa shumë mbeten të pagjetur, të afërmit e tyre druajnë më të keqen.
Nga Andrei Popoviciu, një gazetar i pavarur që mbulon të drejtat e njeriut, konfliktet dhe punët e jashtme.
DAMASKU dhe BARGAH, Siri—Hassan al-Abassi e mban mend motrën e tij, Rania al-Abassi, si një grua me shkëlqim të qetë. Dentiste në Damask, ajo dhe burri i saj, Abdul Rahman Yasin, hapën një klinikë të suksesshme në vitin 2008 pasi u kthyen nga një jetë e rehatshme në Arabinë Saudite.
Rania kishte një mendje për strategji, një aftësi për të parashikuar lëvizjet shumë kohë para se ato të shpaloseshin. Këto cilësi e bënë atë një lojtare shahu të frikshme, duke i fituar titullin e kampiones kombëtare të shahut të Sirisë që në moshë të re.
Megjithatë, kur regjimi i ish-udhëheqësit sirian Bashar al-Assad erdhi për të dhe familjen e saj në vitin 2013, ajo nuk e parashikoi.
Më 7 mars, ata arrestuan burrin e saj. Dy ditë më vonë, ata erdhën për Rania dhe të gjashtë fëmijët e saj—Dima, Entisar, Najah, Alaa, Ahmed dhe Layan, të moshës 2 deri në 14 vjeç. Rania nuk ishte politikisht aktive, sipas Hassan.
“Rania e kuptonte sistemin,” tha ai. “Ajo ishte një nënë e zënë dhe një mjeke; nuk kishte kohë dhe e dinte shumë mirë se mund t’i dëmtonte familjen e saj nëse përfshihej në politikë.” Por Hassan, i cili tani jeton në Kanada, dyshon se familja u arrestua sepse burri i Rania-s u dha ndihmë financiare familjeve të zhvendosura, të cilat regjimi besonte se kishin lidhje me revolucionin.
Për pjesën më të madhe të dekadës së kaluar, Hassan ka drejtuar nga larg një rrjet kërkimi të përbërë nga avokatë dhe anëtarë të familjes brenda Sirisë në një përpjekje për të marrë dhe bashkuar fragmente informacioni rreth zhdukjes së motrës së tij dhe fëmijëve të saj. Ai mësoi se Abdul Rahman ishte torturuar për vdekje në Sednaya, burgun më famëkeq të Sirisë, fati i tij u konfirmua më vonë nga dosjet e rrjedhura të Cezarit në vitin 2015.
Përveç një dokumenti të vitit 2016 që tregonte se Rania ishte zhvendosur në një burg të ri, Hassan nuk gjeti shumë për të. Ajo nuk u rishfaq as pas rënies së regjimit të Assadit në fillim të dhjetorit. Ai beson se ajo ka vdekur, por nuk e ka humbur shpresën se fëmijët e saj janë ende gjallë – edhe pse nuk ka arritur t’i gjurmojë.
Fëmijët e Rania-s nuk ishin vetëm. Ata ishin ndër ata që mund të ishin mijëra fëmijë të të burgosurve – disa prej të cilëve lindën në burg – të cilët ishin vendosur në jetimore si pjesë e një politike ndarjeje të sponsorizuar nga regjimi, për të cilën shumë druajnë se rezultoi në trafikim njerëzor dhe adoptime të paligjshme.
“Jatimoreve në Siri nuk kanë qenë kurrë thjesht bamirëse – ato kanë pasur gjithmonë një qëllim politik,” tha Zeina Ismail-Allouche, një eksperte ndërkombëtare për mbrojtjen e fëmijëve, e cila dyshon se shumë fëmijë sirianë mund të jenë vënë për birësim ndërkombëtar ose madje trafikuar për seks ose nxjerrje organesh.
Anëtarët e familjes së gjerë si Hassan, të dëshpëruar për të gjetur fëmijët e zhdukur, trokitën në dyert e jetimoreve duke kërkuar përgjigje, por u kthyen mbrapsht. Tani, shpjegoi Hassan në një intervistë të shkurtit, me qeverinë kujdestare të Sirisë që po heton ngadalë, prova thelbësore mund të humbasin ose shkatërrohen – së bashku me çdo gjurmë të fëmijëve të motrës së tij.
“Çdo vend që mbante fëmijët bashkëpunonte me regjimin dhe duhet të japë përgjigje familjeve,” tha Hassan.
Sokayna Salama al-Jbawi e përjetoi vetë politikën e ndarjes së regjimit.
Në një mëngjes të qetë të mërkurë në vjeshtën e vitit 2018, ndërsa ajo përgatiste mëngjesin në shtëpinë e saj në fshatin Bargah – i vendosur në fshatrat pranë qytetit jugor Daraa – shtëpia e Jbawi-t u rrethua papritur nga burra të armatosur.
Ajo u arrestua së bashku me burrin e saj dhe vajzën e saj, Heba. Akuza ishte e qartë, por e pabazë: terrorizëm.
Krimi i tyre ishte ndarja e një mbiemri me kunatin e Jbawi-t, i cili ishte pjesë e Ushtrisë së Lirë Siriane, një koalicion i grupeve rebele që luftuan regjimin e Assadit. Ai kishte vdekur në një sulm ajror në vitin 2017, por regjimi sirian ishte i pamëshirshëm. Ishte faji nga shoqërimi, shpjegoi ajo, pasi ata ishin ndër 35 njerëzit e marrë atë ditë, që përfshinin katër familje me të njëjtin mbiemër.
Shtatzënë, Jbawi mbajti fort Heba-n në errësirën mbytëse të një qelie pa dritare që ishte plot me një duzinë gra dhe fëmijë. Britmat e të vegjëlve mbushnin dhomën, por rojet i heshtën me kërcënime dhe dhunë.
“Pasi të hysh në burg, ata nuk të njohin si person,” tha ajo në fund të janarit.
Në hijet e dhomave të marrjes në pyetje, ajo duroi rrahje dhe abuzim verbal për dy javë. Një mëngjes, një rojtar urdhëroi të burgosurit të “përgatisnin fëmijët”. Paniku u përhap nëpër qeli, dhe kur një grua rezistoi, ajo u tërhoq zvarrë me fëmijën e saj. Askush nuk i pa më. Frika e saj më e keqe u bë realitet kur Heba u shkëput nga krahët e saj dhe u vendos në një jetimore.
Thashethemet rreth asaj që ndodhi në jetimore të tilla nuk i shpëtuan asaj. Soukayna tha se besonte se fëmijët do të rriheshin, shiteshin për organet e tyre, ose trafikoheshin. Shtatë muaj më vonë, Jbawi u lirua pa akuza. Menjëherë pas kësaj, ajo lindi djalin e saj, Mohamad.
E dëshpëruar për të gjetur Heba-n, ajo iu drejtua vëllait të saj, një student i drejtësisë në Damask në atë kohë, për ta ndihmuar të kërkonte në jetimoret kryesore të Sirisë – Fshatrat SOS për Fëmijë, Lahn al-Hayat dhe Dar al-Rahma. Ajo tha se të gjithë ata mohuan se kishin Heba-n gjatë vizitave të përsëritura të vëllait.
Më në fund, pas muajsh kërkimesh, Jbawi dëgjoi nga një nënë tjetër e arrestuar – e cila kishte arritur të gjente fëmijën e saj – se mënyra më e mirë për të gjetur vajzën e saj ishte të paraqiste një kërkesë në degën e sigurisë që i kishte burgosur.
Me këtë të dhënë të re, Jbawi nxitoi në degën e sigurisë. Pas lutjeve, një oficer më në fund pranoi rastin e tyre. Ditë më vonë, ata morën konfirmimin: Heba ishte gjallë, e mbajtur në një jetimore. Gjykata miratoi ribashkimin e tyre, dhe oficerët e sigurisë nga burgu ia kthyen vajzën.
Por Heba, tani 3 vjeç, qëndronte e kujdesshme dhe e largët para nënës së saj pas një viti ndarje.
“Ajo kishte sulme paniku dhe qante sa herë që e pyesja për jetimoren,” tha Soukayna, e cila zbuloi shenja në buzën, shpinën dhe këmbët e vajzës së saj.
Brenda xhepit të rrobave të Heba-s, Jbawi gjeti një copë letër me fjalët “Dar al-Rahma” mbi të. Kështu mësoi ajo ku ishte mbajtur vajza e saj gjatë gjithë kësaj kohe. Kur ajo u përball me jetimoren për shenjat e Heba-s, iu tha se ishin nga një aksident: Kafe ishte derdhur mbi të.
Jbawi nuk e besoi.
Në një intervistë në janar, Baraa al-Ayoubi, drejtoresha e jetimores Dar al-Rahma në Damask ku mbahej Heba, mohoi çdo keqbërje. Ajo tha se Heba ishte traumatizuar nga koha e saj në burg dhe se shenjat në shpinën e saj nuk ishin nga koha e saj në jetimore.
Në një vizitë të menaxhuar me kujdes të jetimores, ku në atë kohë jetonin vetëm disa vajza adoleshente, Ayoubi na tregoi dhoma me krevate të rregullta, si dhe punishte ku fëmijët mund të krijonin lodrat e tyre dhe të punonin me punime dore në kohën e lirë, gjë që mund t’u sillte atyre para xhepi.
Dar al-Rahma ka qenë nën vëzhgim më parë – në vitin 2019, kur një fqinj bëri një postim në rrjetet sociale duke pretenduar se kishte dëgjuar fëmijë duke u rrahur dhe abuzuar brenda. Të nesërmen, fqinji u arrestua shkurtimisht, dhe një hetim pasues shtetëror konkludoi se asgjë nuk po ndodhte në jetimore. Al-Ayoubi mohoi se dhuna kishte ndodhur ndonjëherë.
Drejtoresha pranoi se institucioni i saj strehonte fëmijë të të burgosurve, të vendosur atje nga forcat e sigurisë së regjimit, por këmbënguli se nuk ishte e mundur t’i ribashkonte ata ose t’i jepte informacion rreth fëmijëve familjeve të tyre pa miratimin e regjimit.
“Nuk ishte përgjegjësia ime,” tha ajo. “A ramë dakord? Jo, nuk ramë, por ne kujdeseshim për fëmijën, kështu që duhej të ndiqnim urdhërat.”
Ayoubi tha se rreth 100 fëmijë të të burgosurve u ribashkuan me familjet e tyre pas rënies së regjimit të Assadit dhe mohoi çdo bashkëpunim me regjimin, përveç disa vizitave të bëra nga ish-zonja e parë siriane Asma al-Assad, e cila kultivonte me kujdes një imazh mirëdashjeje ndërsa mbante një kontroll të fortë mbi jetimoret e vendit. Bashkëshortja e Bashar al-Assad, e lindur në Londër, shpesh fotografohej duke përqafuar jetimë me sy të hapur gjatë vizitave në qendra.
“Gjithçka ishte një fasadë,” tha Maher Rezek, një ish-punonjës i Ministrisë së Çështjeve Sociale, i cili punoi për qeverinë për dy dekada para se të defektonte në vitin 2011.
“Brenda, ishte e kalbur,” shtoi ai.
Dy institucionet e tjera kryesore nën vëzhgim janë një jetimore lokale e quajtur Lahn al-Hayat dhe Fshatrat SOS për Fëmijë, një organizatë ndërkombëtare me qendër në Austri me dy jetimore në Siri. Të tre institucionet kanë mohuar bashkëpunimin në mundësimin e politikës së ndarjes së Assadit.
Një zëdhënës i Ministrisë së Çështjeve Sociale tha se autoriteti i ri qeverisës ka “mbledhur të gjitha dokumentet e disponueshme që ka mundur të mbledhë, të cilat dëshmojnë transferimin e fëmijëve të të burgosurve në shoqata.”
Asma al-Assad personalisht emëroi drejtorët e disa prej jetimoreve, sipas Rezek, ish-punonjësit të ministrisë.
“Ata ishin mburojat e saj,” tha ai. “Ajo kontrollonte gjithçka nga hijet.”
Fshatrat SOS për Fëmijë thanë se ish-zonja e parë vizitoi një nga qendrat e saj në një rast të vetëm për të marrë pjesë në një iftar me kujdestarë dhe fëmijë gjatë Ramazanit. “Ekipi nuk kishte asnjë mundësi të refuzonte vizitën,” shkroi një zëdhënës në një email, duke shtuar, “Ajo nuk ka pasur asnjë përfshirje në menaxhimin, operacionet, ose qeverisjen e shoqatës.”
Vëllai i Rania-s, Hassan, tha se një hetues i qeverisë së re i tregoi atij një dokument që dëshmonte se katër nga fëmijët e Rania-s jetonin në Fshatrat SOS për Fëmijë. Fushata e tij publike për t’i gjetur ata filloi kur ai hasi në një postim në rrjetet sociale nga organizata që shfaqte një foto të një vajze që kishte një ngjashmëri të habitshme me një nga fëmijët e Rania-s. Kur ai kontaktoi organizatën, ajo mohoi çdo njohuri për vendndodhjen e tyre dhe deklaroi se nuk kishte asnjë provë se ata ishin nën kujdesin e saj.
Fshatrat SOS për Fëmijë refuzuan një intervistë, por vunë në dukje se organizata po punon me qeverinë e re siriane për një hetim për të gjurmuar fëmijët që janë ndarë nga familjet e tyre, dhe theksuan një njoftim për shtyp. Organizata gjeti në një hetim paraprak se kishte marrë 139 fëmijë pa dokumentacion ndërmjet viteve 2013 dhe 2018 dhe se disa nga vendosjet e fëmijëve “na u imponuan nga autoritetet në atë kohë.” Deklarata, e përditësuar për herë të fundit në maj, tha se në fund, të gjithë 139 fëmijët u llogaritën.
“Ndërsa nën kujdesin tonë, fëmijët morën mbështetje në përputhje me parimet tona të sigurisë dhe mirëqenies,” vazhdon deklarata. “Ne morëm veprime vendimtare në vitin 2018 për të ndaluar vendosjet pa dokumentacionin e duhur. Që nga viti 2020, nën udhëheqjen e një Drejtori Kombëtar të ri, Fshatrat SOS për Fëmijë Siri përmirësuan operacionet përmes një përafrimi më të fortë me standardet ndërkombëtare të mbrojtjes dhe sigurisë së fëmijëve dhe forcuan ndjeshëm transparencën për aktivitetet e saj në Siri.”
Organizata gjithashtu u gjend në qendër të polemikave në vitin 2023, pasi u përball me pretendime se 13 fëmijë ukrainas të rrëmbyer nga ushtria ruse ishin vendosur nën kujdesin e saj në objekte në Rusi, ku thuhet se u ishin nënshtruar asimilimit të detyruar.
Fshatrat SOS për Fëmijë mohuan përfshirjen në këtë çështje në atë kohë dhe thanë se “nuk ka asnjë tregues se Fshatrat SOS për Fëmijë Rusi ishin përfshirë në heqjen e detyruar të pretenduar të fëmijëve nga Ukraina.” Megjithatë, ajo ndërpreu lidhjet me zyrën e saj anëtare ruse, duke thënë se stafi lokal veproi në mënyrë të pavarur, dhe tha se dënonte kategorikisht heqjen e detyruar ose birësimin e paligjshëm të fëmijëve ukrainas.
Në Siri, dokumentet dhe dëshmitë e publikuara nga mediat lokale, si dhe nga Hassan në llogaritë e tij në rrjetet sociale, sugjerojnë se degët e sigurisë ndryshuan emrat e fëmijëve të të burgosurve ose madje i dhanë ata për birësim familjeve të afërta me regjimin.
“Jetimoreve duhet t’i vihen në dispozicion arkivat dhe metodologjitë e ribashkimit të tyre,” tha Allouche, ekspertja ndërkombëtare e mbrojtjes, e cila ka hulumtuar përdorimin e jetimoreve si një mjet shtypjeje shtetërore.
Në burgjet e Sirisë, nuk ishte e pazakontë që gratë e burgosura të përdhunoheshin dhe madje të lindnin fëmijë gjatë ndalimit, sipas Rezek. Fëmijët e lindur në burgje gjithashtu do të vendoseshin në jetimore ose shpesh madje do të zhdukeshin.
Ayoubi, drejtoresha e Dar al-Rahma, i etiketoi pretendimet për ndryshime emrash, dhunë, birësime të detyruara dhe trafikim si “thashetheme” dhe tha se është i nevojshëm një hetim zyrtar për të vendosur faktet.
Por Hassan druan se pjesa më e madhe e provave është shkatërruar ose zhvendosur që nga rënia e regjimit të Assadit. Ndërsa autoritetet tani po punojnë për të rikuperuar të dhënat e humbura dhe për të përshpejtuar hetimet, ai beson se nuk po bëhet mjaftueshëm nga qeveria e re për të shkuar në fund të çështjes.
Zëdhënësi i Ministrisë së Çështjeve Sociale tha se agjencia po punon me familjet për të gjetur fëmijët e zhdukur dhe ka nxitur familje të tjera të ofrojnë emra dhe informacione që mund të ndihmojnë në gjetjen dhe dokumentimin e duhur të rasteve të tyre. Por Rezek tha se qeveria po përballet me çështje më urgjente në këtë moment, dhe se administrata e re ka qenë e ngadaltë në dhënien e përgjigjeve.
Hassan, megjithatë, nuk do të dorëzohet.
“Kjo kërkon një hetim të vërtetë, një hetim aktual, tërësor,” tha ai. “Informacionet që mund të gjenim do të zbulonin shkallën e krimeve të kryera nga regjimi në Siri, por unë nuk besoj se kemi filluar ende.”
Foreign Policy
