Pakistani intensifikon kontaktet me Bangladeshin, duke kërkuar partneritete të reja ndërsa dinamikat e fuqisë rajonale ndryshojnë.
Ministri i Jashtëm pakistanez Ishaq Dar takohet me Muhammad Yunus, këshilltarin kryesor të qeverisë së Bangladeshit, në Dhaka më 24 gusht [Foto e siguruar/Ministria e Punëve të Jashtme e Pakistanit]
Nga Abid Hussain
Publikuar më 2 shtator 2025
Islamabad, Pakistan – Kur ministri i jashtëm, Ishaq Dar, zbriti në aeroportin e Dhakës në një mëngjes me erë e të vranët më 23 gusht, ishte hera e parë në 13 vjet që një zyrtar kaq i lartë pakistanez vizitonte Bangladeshin, i cili ishte shkëputur nga Pakistani 54 vjet më parë.
Dar, i cili shërben gjithashtu si zëvendëskryeministër i Pakistanit, mbajti një ton optimist, duke e quajtur turneun “historik” fillimin e “një faze të re të partneritetit tonë të ripërtërirë”.
Duke pranuar një ngrohje në marrëdhëniet dypalëshe, ai vuri në dukje “progresin e rëndësishëm” të bërë gjatë vitit të kaluar.
“Ne duhet të punojmë së bashku për të krijuar një mjedis ku rinia nga Karaçi në Chittagong, nga Quetta në Rajshahi, nga Peshawar në Sylhet dhe nga Lahore në Dhaka të bashkojnë duart për të përballuar sfidat dhe për të realizuar ëndrrat e tyre të përbashkëta,” tha Dar, duke përmendur qytete në të dy vendet.
Vizita e tij simbolizoi një përparim pas muajsh angazhimesh diplomatike dhe ushtarake midis Pakistanit dhe Bangladeshit. Marrëdhëniet janë ngrohur me shpejtësi që nga përmbysja në gusht 2024 e ish-kryeministres së Bangladeshit, Sheikh Hasina, e cila perceptohej gjerësisht si e afërt me Indinë dhe e cila u detyrua të largohej nga protestat masive të udhëhequra nga studentët.
Por Masood Khalid, ish-ambasadori i Pakistanit në Kinë, paralajmëroi se e kaluara vazhdon të komplikojë ndërtimin e besimit midis dy kombeve.
“Qeveria e re e Bangladeshit i është përgjigjur pozitivisht gjesteve të Pakistanit. Qartësisht, kishte barriera artificiale për marrëdhënie të ngushta, të cilat tani janë hequr,” i tha ai Al Jazeera-s.
Ajo që nevojitej tani, tha ai, ishte një “kornizë për angazhim më të thellë, ku dialogu konstruktiv mund të largojë keqkuptimet”.
Intensifikohen angazhimet ushtarake dhe diplomatike
Ndërsa kryeministri pakistanez Shehbaz Sharif u takua dy herë vitin e kaluar me laureatin e Nobelit Muhammad Yunus, udhëheqësin e qeverisë së përkohshme të Bangladeshit, pak analistë prisnin një përmirësim kaq të shpejtë të lidhjeve, apo shkëmbimet e rregullta të nivelit të lartë që pasuan.
Në janar, gjenerallejtënant S M Kamr-ul-Hassan i Ushtrisë së Bangladeshit vizitoi Islamabadin për të takuar shefin e ushtrisë së Pakistanit, gjeneral Asim Munir. Në shkurt, e ndoqi shefi i marinës së Bangladeshit, admiral Mohammad Nazmul Hassan, dhe dy muaj më vonë, sekretarja e Jashtme e Pakistanit, Amna Baloch, udhëtoi për në Dhaka.
Udhëtimi i Dar ishte vonuar nga përplasja katër-ditore e Pakistanit me Indinë në maj, por korriku pa Ministrin e Brendshëm Mohsin Naqvi të vizitonte Dhakën.
Mbërritja përfundimtare e Dar në Dhaka në gusht përkoi me atë të gjenerallejtënant Muhammad Faizur Rahman, gjeneralit intendent të Ushtrisë së Bangladeshit në Pakistan, ku ai zhvilloi bisedime me kryetarin e Komitetit të Shefave të Shtabit të Përbashkët të Pakistanit, gjeneral Sahir Shamshad Mirza.
Delwar Hossain, një profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Dhakës, tha se “përpjekjet e nxituara” të Pakistanit për të forcuar lidhjet janë strategjike.
“Pakistani po përpiqej të normalizonte marrëdhëniet edhe nën qeverinë e Hasinës. Tani ata shohin një mundësi për të ringjallur lidhjen që gëzonin në epokën pas vitit 1975,” i tha ai Al Jazeera-s, duke iu referuar periudhës pas vrasjes së Sheikh Mujibur Rahman, themeluesit të Bangladeshit dhe babait të Hasinës.
Marrëdhëniet midis Islamabadit dhe Dhakës u normalizuan nën Ziaur Rahman, shefit ushtarak të Bangladeshit që u bë president, i cili e udhëhoqi vendin nga fundi i vitit 1975 derisa edhe ai u vra në 1981.
“Ndryshimi i regjimit historikisht ka krijuar një binar miqësie dhe antagonizmi në lidhjet e Bangladeshit me Indinë dhe Pakistanin. Pakistani mund të dëshirojë gjithashtu të shfrytëzojë tensionet aktuale në marrëdhëniet Bangladesh-Indi. Kjo është një praktikë e zakonshme diplomatike,” shtoi Hossain.
Trashëgimia e luftës për pavarësi të Bangladeshit
Për dekada, Islamabadi dhe Nju Delhi i kanë parë lidhjet me Dhakën përmes prizmit të rivalitetit të tyre, një dinamikë e rrënjosur në luftën për pavarësi të Bangladeshit në vitin 1971.
Kur Pakistani dhe India fituan pavarësinë nga Britania në 1947, Pakistani u krijua si një shtet me shumicë myslimane me dy krahë të ndarë gjeografikisht.
Krahu perëndimor, ku jetonin rreth 34 milionë njerëz të etnive të ndryshme, shihej si dominues. Krahu lindor, Pakistani Lindor – i cili do të bëhej Bangladeshi – ishte më i populluar, me më shumë se 42 milionë folës të gjuhës bengali. India qëndronte midis dy pjesëve të Pakistanit.
Ndërsa ankesat u rritën në lindje, India mbështeti luftën çlirimtare bengali. Ushtria e Pakistanit dhe milicitë aleate kryen mizori, duke vrarë qindra mijëra njerëz dhe dyshohet se përdhunuan rreth 200,000 gra.
Me mbështetjen ushtarake të Indisë, Sheikh Mujibur Rahman dhe partia e tij Awami League e udhëhoqën Bangladeshin drejt pavarësisë. Ai u bë presidenti themelues i vendit.
Hasina, e cila e udhëhoqi Bangladeshin për 16 vjet para largimit të saj vitin e kaluar, shihet gjerësisht si e afërt me Indinë, ku ajo ka jetuar që nga viti i kaluar.
Aizaz Chaudhry, ish-sekretari i jashtëm i Pakistanit, tha se ankesat e përbashkëta mbi “hegjemoninë rajonale” të Indisë kanë nxitur Islamabadin dhe Dhakën të riparojnë lidhjet.
“Bangladeshasit e kanë përjetuar hegjemoninë indiane, dhe ne, në Pakistan, e pamë atë në konfliktin e majit. Të dy kombet tani e kuptojnë nevojën për ekuilibër të fuqisë në Azinë Jugore,” i tha ai Al Jazeera-s.
Në maj, India dhe Pakistani luftuan një luftë të shkurtër por intensive ajrore katër-ditore pasi persona të armatosur vranë 26 njerëz, kryesisht turistë, në një sulm në Pahalgam, në Kashmirin e administruar nga India. India ka fajësuar Pakistanin për sulmin, akuza që Islamabadi i hedh poshtë.
Shahab Enam Khan, drejtori ekzekutiv i Qendrës së Bangladeshit për Çështjet Indo-Paqësorit, e përshkroi marrëdhënien e Dhakës me Nju Delhin si “të vakët”, pavarësisht se India është një fqinj i rëndësishëm, por shtoi se politika e jashtme drejtohet nga imperativat ekonomike.
“Sentimenti anti-indian shpesh ekzagjerohet,” tha ai. “Bangladeshi historikisht shmang shikimin e marrëdhënieve, veçanërisht me Pakistanin, përmes një lenteje thjesht sigurie ose ushtarake, duke preferuar bashkëpunimin ekonomik dhe rajonal.”
Roli në rritje i Kinës
Dinamikat rajonale komplikohen më tej nga ndikimi në rritje i Kinës në Azinë Jugore. Pekini, një aleat i ngushtë i Islamabadit, kishte marrëdhënie të forta me Hasinën, e cila me sukses e menaxhoi miqësinë e saj me Indinë dhe Kinën – megjithëse dy gjigantët aziatikë janë përndryshe rivalë.
Hossain i Universitetit të Dhakës tha se Kina kishte arritur të ruante një prani të konsiderueshme në Bangladesh edhe pas largimit të Hasinës. Në mars, Yunus vizitoi Pekinin, i ndjekur nga udhëtimi njëjavor i shefit të Ushtrisë së Bangladeshit, gjeneral Waker-Uz-Zaman, në Kinë në gusht.
“Bangladeshi po konsideron blerjen e 12 avionëve luftarakë J-10C për të forcuar fuqinë e tij ajrore,” shtoi ai, duke iu referuar avionëve të prodhimit kinez që i ka edhe Pakistani, dhe që Islamabadi i përdori në konfliktin e majit. Kina është gjithashtu partneri më i afërt strategjik i Pakistanit dhe burimi i huave dhe investimeve ekonomike, si dhe i pajisjeve ushtarake.
“Këto zhvillime po i afrojnë Dhakën dhe Islamabadin, duke i transformuar lidhjet në një partneritet të fortë,” tha Hossain.
Tregtia, politika ndërsa vendet kërkojnë partneritet
Vizita dyditore e Dar në Bangladesh ishte e mbushur me takime, përfshirë bisedime me Yunus dhe Këshilltarin për Punët e Jashtme Touhid Hossain.
Ai gjithashtu u takua me udhëheqës nga një sërë partish politike, përfshirë Partinë Nacionaliste të Bangladeshit (BNP), Jamaat-e-Islami (JI) dhe Partinë Kombëtare të Qytetarëve (NCP) të udhëhequr nga studentët, e cila udhëhoqi protestat që përmbysën Hasinën.
Ato takime ishin veçanërisht të rëndësishme pasi Bangladeshi po përgatitet për zgjedhje në fillim të vitit 2026, tha Abdul Basit, një ish-komisioner i lartë pakistanez në Indi. “Pavarësisht çfarë ndodh midis Indisë dhe Bangladeshit, Pakistani dhe Bangladeshi do të ecin përpara,” i tha ai Al Jazeera-s. “Ne kemi çështje nga e kaluara, por ato mund të trajtohen me shkathtësi dhe nuk duhet të bëhen pengesa.”
Të dy mund të përfitonin edhe nga marrëdhënie më të ngushta ekonomike, sugjeruan ish-ambasadori i Pakistanit në Kinë, Khalid, dhe Hossain i Universitetit të Dhakës.
Bangladeshi, me një normë rritjeje prej 6 për qind që nga viti 2021, është ndër ekonomitë me rritjen më të shpejtë të Azisë Jugore. Pakistani mbetet prapa, duke regjistruar 2.5 për qind rritje vitin e kaluar. Për momentin, tregtia dypalëshe është modeste, e anuar drejt Pakistanit, eksportet e të cilit në Bangladesh arritën në 661 milionë dollarë në 2024, krahasuar me 57 milionë dollarë importe.
Por nëse të dy vendet përpiqen dhe rigjallërojnë marrëdhëniet tregtare, Hossain tha se ato mund të përfitonin secila nga tjetra – si burim lëndësh të para dhe si treg potencial.
Akademiku tha se Bangladeshi mund të përfitojë nga importimi i pambukut dhe produkteve tekstile, orizit, çimentos, frutave dhe ushqimeve të përpunuara nga Pakistani. Nga ana tjetër, Pakistani mund të importojë jute dhe produkte jute, peroksid hidrogjeni, kimikate dhe produkte duhani nga Bangladeshi.
“Bangladeshi dhe Pakistani kanë një popullsi të kombinuar prej 430 milionë,” theksoi ai, “që është më shumë se dyfishi i madhësisë së Evropës Perëndimore”.
Ankesat historike mbeten
Vija më e thellë ndarëse në marrëdhëniet Pakistan-Bangladesh është trashëgimia e luftës së vitit 1971.
Dhaka vazhdon të kërkojë një falje zyrtare për mizoritë.
Pastaj është mosmarrëveshja mbi statusin e më shumë se 200,000 myslimanëve urdu-folës në Bangladesh. Pas ndarjes në 1947, komuniteti ishte zhvendosur kryesisht në Pakistanin Lindor nga Bihari në Indinë e sotme. Pakistani Lindor – sot Bangladeshi – ishte më afër Biharit gjeografikisht sesa Pakistani Perëndimor. Por Bangladeshi, formimi i të cilit në 1971 u ndërtua mbi nacionalizmin bengali, u ka dhënë myslimanëve urdu-folës vetëm të drejta të kufizuara dhe dëshiron që Pakistani t’i marrë ata, diçka që Islamabadi heziton ta bëjë.
Bangladeshi gjithashtu kërkon një ndarje të aseteve të para vitit 1971 të shtetit të Pakistanit dhe transferimin e ndihmës që u premtua nga Pakistani Perëndimor për Pakistanin Lindor në 1970 pas një cikloni shkatërrues, në të cilin vdiqën rreth 300,000 njerëz. Përgjigjja e ngadaltë dhe kryesisht e pamjaftueshme e qeverisë me bazë në Pakistanin Perëndimor citohet nga shumë historianë si një katalizator i madh për luftën çlirimtare që çoi në formimin e Bangladeshit.
Megjithatë, Chaudhry, ish-sekretari i jashtëm pakistanez, argumentoi se opinioni publik në të dy vendet mbështet pajtimin.
“Njerëzit e Pakistanit janë gjithashtu po aq të trishtuar për ngjarjet e vitit 1971 sa edhe njerëzit e Bangladeshit. Mendoj se kjo dhimbje është e përbashkët dhe njerëzit në të dy vendet tani duan të ecin përpara,” tha Chaudhry.
Megjithatë, Hossain i Universitetit të Dhakës tha se, pavarësisht mbështetjes së fortë nga forcat aktuale politike për forcimin e marrëdhënieve Bangladesh-Pakistan, çështjet që lidhen me luftën e vitit 1971 vazhdojnë të mbeten një pengesë për përmirësimin e lidhjeve.
“Është e rëndësishme të mbahet mend se largimi i Hasinës nga pushteti nuk i ka ndryshuar rrënjësisht mentalitetet e popullit të Bangladeshit për luftën çlirimtare dhe një pritshmëri nga Pakistani për shërimin e së kaluarës,” tha Hossain.
Megjithatë, ai shtoi, Dhaka nuk donte të mbetej e bllokuar në të kaluarën.
“Diplomacia është një proces dinamik. Të dy vendet mund të ecin përpara për bashkëpunim në sektorët ekonomik, diplomatik dhe kulturor, ndërsa do të vazhdojnë të mbajnë procesin e shërimit,” tha ai.
