Nuk e di për ju, por vitin e kaluar, unë lexova vetëm katër libra. Po, katër. Dhe kjo më ndjelli një pyetje të thellë: Pse po e kam gjithnjë e më të vështirë të përqendrohem në leximin e një libri të tërë? Në fund të fundit, profesioni im rrotullohet rreth librave, madje kam ndihmuar në krijimin e platformave si LibriVox dhe Pressbooks. Besoj thellësisht tek fuqia e tyre, por ja që nuk po arrij t’i lexoj!
Ky shqetësim nuk është i imi personal. E shoh kudo, dhe ndoshta e ndjeni edhe ju.
Kur mendja kërkon “diçka tjetër”
Imagjinoni këtë situatë që më përsëritet vazhdimisht: shtrihem në shtrat me një libër, plot entuziazëm. Lexoj një fjalë, dy, mbase tre fjali. Dhe pastaj… ndiej atë “kruarjen e vogël” në fund të mendjes. Nevojën për “diçka tjetër”. Një kontroll të shpejtë të emailit në telefon, një vështrim në Twitter, ndoshta një artikull interesant në The New Yorker. Dhe ja, përpara se ta kuptoj, jam zhytur në valën e pafundme të informacionit digjital. Kthehem tek libri, lexoj edhe një fjali, por lodhja më kap. Shpesh, më zë gjumi pa mbaruar as fjalinë e pestë.
Ky model sjelljeje nuk më ka lënë rehat. Më bën të ndihem thellësisht i dëshpëruar, si një i varur që mashtron veten. Është sikur po kontrolloj fshehurazi një cigare, apo edhe më keq, ndonjë “ves” tjetër.
Më shumë se thjesht leximi: Kur digjitali na vjedh momentet
Ky shpërqendrim, kjo “thirrje sirenash” e informacionit të ri, nuk më prek vetëm kur lexoj. E kam vënë re edhe në momentet më të rëndësishme personale. Vajza ime dyvjeçare, në recitalin e baletit, me tuta rozë dhe veshë maceje. Një moment i papërsëritshëm krenarie prindërore. Unë? Po bëja foto dhe video, por njëkohësisht, po kontrolloja emailin dhe Twitterin, “vetëm për çdo rast”.
Më kujtohet një herë tjetër, po lexoja diçka në telefon ndërsa vajza ime katërvjeçare po përpiqej të fliste me mua. Nuk po dëgjoja me të vërtetë. Ajo më kapi fytyrën me duart e vogla, më tërhoqi drejt saj dhe tha: “Më shiko mua, kur të flas.” Dhe kishte të drejtë. Duhet ta bëja. Kjo goditje e ndërgjegjes ishte e fortë.
Ky “pulsim shpirtëror” që vjen nga ajo pajisje e hollë prej çeliku dhe qelqi në xhepin tim – “Më prek! Më shiko! Mund të gjesh diçka të mrekullueshme!” – po ndikon çdo aspekt të jetës sime. Edhe në punë, përqendrimi im shpërbëhet vazhdimisht. Nxjerrja e një emaili të shpejtë, kontrollimi i Twitterit, apo leximi i një artikulli pa lidhje, më shkëput nga detyrat e vërteta. Emaili, natyrisht, është më i keqi, sepse aty ndodh puna, dhe shpesh, puna që nuk duhet të bëj tani, por që është më e lehtë.
Dopamina dhe varësia digjitale: Pse truri ynë vepron kështu?
Neuroshkenca e fundit na jep përgjigjen: Pajisjet dhe programet digjitale janë krijuar për të na “trajnuar” të u kushtojmë vëmendje. Si? Informacioni i ri krijon një fluks dopamine në tru, një neurotransmetues që na bën të ndihemi mirë. Premtimi i informacionit të ri nxit trurin tonë të kërkojë këtë “goditje” dopamine. Çdo email, çdo njoftim, na jep një dozë të vogël, dhe kjo dozë e përforcon kujtesën e trurit se kontrolli i pajisjes na jep kënaqësi. Këto modele sjelljeje krijojnë shtigje nervore dhe shndërrohen në zakone të pavetëdijshme: Punë, kruarje mendore, kontrolli i emailit, dopamina, rifreskim, dopamina, kontrollimi i Twitterit, dopamina, kthim në punë. Përsëritje pas përsëritjeje, dhe çdo herë zakoni ngulitet më thellë në strukturat e trurit tonë.
Si mund të garojnë librat me këtë?
Studimet e famshme me minj, të cilët preferonin dopaminën para ushqimit, seksit apo gjumit, flasin shumë. Ata do shtypnin levën e dopaminës 700 herë në orë. A nuk bëjmë ne të njëjtën gjë me emailin? Rifresko. Rifresko.
Pse librat janë kaq të rëndësishëm? Dhe ndryshimi që bëra
Kur mendoj për jetën time, mund të përcaktoj një sërë librash që më kanë formuar – intelektualisht, emocionalisht, shpirtërisht. Librat kanë qenë gjithmonë një arratisje, një përvojë mësimi, një shpëtimtar. Por përtej kësaj, libra të caktuar janë bërë një lloj “ngjitësi” që mban bashkë kuptimin tim për botën. Ata janë nyje njohurish dhe emocionesh që thurin strukturën e vetes sime. Librat, për mua, mbajnë bashkë atë që jam.
Ndryshe nga arti vizual, muzika apo madje edhe dashuria, librat na detyrojnë të ecim përmes mendimeve të një tjetri, një fjalë në të njëjtën kohë, për orë e ditë të tëra. Ne ndajmë mendjen tonë me atë të shkrimtarit. Ka një ngadalësi, një reflektim të detyruar që është unik. Librat rikrijojnë mendimet e dikujt tjetër brenda mendjeve tona, dhe ndoshta është ky hartëzim një-në-një i fjalëve të dikujt tjetër, pa stimuj të jashtëm, që u jep librave fuqinë e tyre. Ata na detyrojnë të lejojmë mendimet e dikujt tjetër të banojnë plotësisht në mendjet tona. Kjo shtypje e vetes është gjithashtu një lloj meditimi.
Dhe kështu, me këtë ndërgjegjësim, vendosa të bëj një ndryshim. Që nga janari, rutina ime ka ndryshuar rrënjësisht:
- Nuk ka më Twitter, Facebook, apo lexim artikujsh gjatë ditës së punës. (Kjo ishte e vështirë, pranoj!)
- Nuk lexoj më lajme të rastësishme.
- Asnjë smartphone apo kompjuter në dhomën e gjumit. (E habitshme, por e lehtë!)
- Asnjë TV pas darke. (Kjo doli të ishte shumë e lehtë!)
- Në vend të kësaj, shkoj direkt në shtrat dhe filloj të lexoj një libër – zakonisht në një lexues elektronik.
Gjëja më tronditëse ishte sa shpejt mendja ime u përshtat për të lexuar sërish libra. Prisja të luftoja për atë përqendrim, por nuk m’u desh. Me më pak input digjital (pa TV para gjumit, sidomos), kohë shtesë (pa TV, përsëri), dhe pa një pajisje digjitale tunduese pranë, u krijua kohë dhe hapësirë që mendja ime të vendosej në një libër.
Dhe çfarë ndjesie e mrekullueshme ishte!
Tani lexoj më shumë libra se në vitet e mëhershme. Kam më shumë energji dhe më shumë përqendrim. Nuk e kam mposhtur plotësisht varësinë time nga dopamina digjitale, por po shkon drejt asaj. Besoj se leximi i librave po më ndihmon të ritrajnoj mendjen për përqendrim.
Dhe librat, doli të ishin ende ato gjëra të mrekullueshme që ishin dikur. Mund t’i lexoj sërish.
Nëse edhe ju ndjeni këtë “tërheqje” të vazhdueshme të digjitalit, ndoshta është koha të provoni të riktheheni tek librat. Mund të zbuloni, ashtu si unë, se ka ende universë të mrekullueshëm që presin të zbulohen pas kopertinës së një libri.
Çfarë mendoni ju? A e përjetoni edhe ju këtë betejë me shpërqendrimin digjital?
Hugh McGuire
