“Rritja e theksuar e pjesëmarrjes popullore në transaksionet me letra me vlerë ka vendosur pa dyshim pasurinë e Kombit nën kontrollin e financierëve.” Kështu përfundonte raporti i Senatit mbi shkaqet e rrëzimit të tregut të aksioneve në vitin 1929. Bota është sërish në një epokë financierësh vërtet të fuqishëm. Disa gjigantë të sotëm thjesht pasqyrojnë madhësinë e ekonomisë amerikane. JPMorgan Chase, banka më e madhe, është e madhe sepse Amerika është. Por të tjerë ia detyrojnë peshën e tyre mënyrës se si ka ndryshuar struktura e tregjeve.
Fonde të bazuara në indekse dhe forma të tjera të investimit pasiv në tregjet publike janë rritur në mënyrë të pandalshme. Kjo ka qenë në avantazhin e BlackRock dhe Vanguard, menaxherëve të aseteve që dominojnë produktet e investimit me kosto të ulët. Aktorët jo-bankarë në tregjet private—tregje ku tregtohen kompani në pronësi private dhe jepen kredi jolikuide—janë rritur gjithashtu masivisht. Apollo, Blackstone dhe KKR së bashku kanë 2.6 trilionë dollarë asete nën kontrollin e tyre, nga 570 miliardë dollarë një dekadë më parë, kryesisht për shkak të zgjerimit të aktiviteteve të tyre të kreditimit. Kapitalizimi i tregut i kombinuar i këtyre firmave dhe BlackRock është rritur gjatë së njëjtës periudhë nga 125 miliardë dollarë në 500 miliardë dollarë—pra nga 10% e vlerës së bankave amerikane atëherë në 21% tani. Disa fonde të mëdha hedge, si Citadel dhe Millennium, kanë thithur kapital dhe tru nga pjesa tjetër e industrisë së tyre. Vitin e kaluar Jane Street, një fond hedge, fitoi po aq të ardhura nga tregtimi sa Morgan Stanley, një bankë.
Sferat e ndikimit proporcionalisht të mëdha të këtyre gjigantëve mbivendosen. Apollo i ngjan më shumë një siguruesi jete sesa fondit të kapitalit privat (private-equity) që ishte dikur (dhe si i tillë trajtohet ende). Firmat më të mëdha të kapitalit sipërmarrës (venture-capital) janë rritur nga partneritete të vogla për t’u dukur si kushërinjtë e tyre më të mëdhenj në kapitalin privat (General Catalyst, një firmë e tillë, ka ngritur madje edhe një divizion të menaxhimit të pasurisë). Disa fonde të mëdha hedge ofrojnë likuiditet si tregbërës (market-makers), një rol historikisht i dominuar nga bankat, përveç tregtimit për llogari të tyre. Dhe bankat po kundërpërgjigjen. Goldman Sachs është riorganizuar për t’u përballur më mirë me huadhënësit e kredisë private (private-credit).
Grafiku: The Economist
Efekti revolucionar i këtyre firmave është më i qartë në kufijtë që përshkojnë sistemin financiar. Njëri është midis bankave dhe jo-bankave. Bankierët janë të zënë duke u shërbyer firmave që marrin bastet që dikur i merrnin ata. Kreditë për institucionet financiare jo-bankare janë dyfishuar që nga viti 2020 në 1.3 trilionë dollarë dhe përbëjnë një të dhjetën e të gjithë kreditimit bankar (shih grafikun). Huamarrja e fondeve hedge nga divizionet e prime-brokerage të bankave është rritur nga 1.4 trilionë dollarë në 2.4 trilionë dollarë gjatë së njëjtës periudhë. Partneritetet e kreditimit midis bankave dhe firmave të kredisë private janë shtuar me shpejtësi.
Një tjetër kufi është ai midis tregjeve publike dhe private. Huamarrësit tani zgjedhin midis tregjeve “publike” të obligacioneve dhe kredive, ku borxhi ndërron duar shpesh, dhe atyre private, ku kreditë thuajse nuk tregtohen fare. Këto ditë, më shumë menaxherë asetesh po operojnë në të dyja tregjet.
Kufiri i tretë është midis investitorëve individualë dhe atyre institucionalë. Investitorët individualë tani mund të kenë akses në produkte aq komplekse sa çdo gjë që tregtohet në një sallë tregtimi. Fondet e tregtuara në bursë (ETF), dikur të konsideruara si mjete investimi të mërzitshme, po lulëzojnë ndërsa menaxherët e aseteve i strukturojnë ato për t’u ofruar individëve llojin e rreziqeve dhe shpërblimeve që mund të gjenden në një kazino. (Kriptomonedhat vetëm sa e ushqejnë ethen spekulative.)
Nuk jemi aq të ndryshëm, ti dhe unë
Shëmbëlltyra e BlackRock e ilustron qartë këtë panoramë të ngatërruar. Tani menaxheri më i madh i aseteve në botë, ai hapi dyert në vitin 1988 si pjesë e Blackstone, një firmë e kapitalit privat. Ata u ndanë në vitin 1994, dhe për dekada më pas, firmat përfaqësonin vizione alternative të financës. Bota e BlackRock ishte ajo e tregjeve publike, tarifave të ulëta, investitorëve individualë dhe kapitalizmit mbizotërues të ndërgjegjshëm socialisht të themeluesit të saj, Larry Fink. Blackstone ndërkohë u përqendrua te tregjet private dhe investitorët institucionalë. Stephen Schwarzman, themeluesi i saj, është baroni arketipal i blerjeve të kompanive (buy-out).
Tani firmat po konvergojnë. Blackstone ua ofron produktet e saj investitorëve individualë. BlackRock ka kërcyer në anën tjetër, në tregjet private. Vitin e kaluar firma shpenzoi ekuivalentin e një të katërtës së kapitalizimit të saj të tregut për HPS, një huadhënës i kredisë private i shkëputur fillimisht nga JPMorgan; Preqin, një firmë të dhënash; dhe Global Infrastructure Partners, e cila bën atë që thotë emri. Madje e shleu reputacionin e saj si e ‘ndërgjegjshme shoqërisht’ (woke) duke bërë ofertë për porte me rëndësi strategjike në Panama, aktualisht në pronësi të CK Hutchison, një firmë me bazë në Hong Kong, duke i fituar lavdërime nga Donald Trump.
Shuma e këtyre ndryshimeve është një ekonomi amerikane e financuar gjithnjë e më shumë nga tregjet e kapitalit në vend të bankave. Ky sistem financiar me pamje të re është padyshim inovativ. Por a është i qëndrueshëm? Ata që janë në majën e tij i thurin lavde duke e krahasuar me financat evropiane, të cilat mbeten të dominuara nga bankat lokale. Në kontrast me Evropën, ka një dinamizëm të vrullshëm në Wall Street, siç dëshmohet nga shpejtësia me të cilën financon inovacionin në ekonominë reale. Pak pasi u larguan nga OpenAI, krijuesi i ChatGPT, dy drejtues të lartë po mbledhin veçmas miliarda fonde në kapital sipërmarrës bazuar në idetë e tyre. Tregjet e borxhit po financojnë me entuziazëm qendra të reja të dhënash, duke ndihmuar bumin e shpenzimeve kapitale të lidhura me inteligjencën artificiale. Të dyja këto do të ishin të paimagjinueshme në Evropë, ku historia më e madhe financiare janë telashet e një banke italiane që përpiqet të blejë një bankë gjermane.
Biznes i rrezikshëm
Ndryshimi i shpejtë sjell gjithashtu rreziqe. Inovacionet e rrezikshme financiare shpesh njihen si të tilla vetëm pasi dështojnë. Disa, si një bum i epokës së pandemisë në kompanitë e blerjes me qëllim të veçantë, një metodë për mbledhjen e kapitalit, zbehen në parëndësi pa bërë shumë dëm. Të tjerat, si derivatet e kredisë në vitet 2000, shkaktojnë kaos sistemik. Një përzierje e fuqishme kompleksiteti, leve financiare dhe financimi afatshkurtër është shpesh fajtori.
Problemi është identifikimi i plasaritjeve. Studiuesit në Fed-in e Nju Jorkut dhe Universitetin e Nju Jorkut argumentojnë në një studim se ndërlidhjet e ngushta midis institucioneve financiare bankare dhe jo-bankare minojnë pretendimet se rreziku sistemik është reduktuar nga rregullimi që prej krizës. Andrew Bailey, guvernatori i Bankës së Anglisë, ka argumentuar se ndryshimet strukturore në tregje po krijojnë rreziqe të reja dhe të nënvlerësuara, duke veçuar fondet e mëdha hedge në veçanti. Jeremy Stein i Harvardit e thotë troç. “Inovacioni financiar është si një virus, që gjen dobësitë në skemat ekzistuese të nxitjes dhe rregullimit,” thotë ai. “Kur diçka po rritet shumë shpejt, kjo sugjeron se ata kanë gjetur një dobësi.”
Nga The Economist, në shqip, përmes Dija Online
