Çfarë na mëson Islami për rritjen e fëmijëve të qëndrueshëm? Eksploroni një qasje holistike dhe psikologjike ndaj prindërimit islam, të rrënjosur në adhurimin dhe lidhjen me Zotin.
Autorë: Sarah Sultan dhe Najwa Awad
Burimi: Yaqeen Institute
Përmbajtja
- Ankthi prindëror mes prindërve muslimanë
- Qëllimet e një modeli prindërimi për qëndrueshmëri, të integruar islamikisht
- Rëndësia e qëndrueshmërisë: Pashmangshmëria e sprovave
- Surja Llukman: Mësime prindërimi nga Kur’ani
- Si të promovojmë qëndrueshmërinë te fëmijët përmes Modelit të Qëndrueshmërisë të Integruar Islamikisht
- Piramida e Modelit të Qëndrueshmërisë të Integruar Islamikisht
- Formati i serisë
- Duaja për udhëzim, mbrojtje dhe mirëqenie familjare
- Shënime
Ankthi prindëror mes prindërve muslimanë
Nëse flisni me të rriturit sot, shumica ka gjasa t’ju thonë se një nga shkaktarët më të mëdhenj të stresit në jetën e tyre është prindërimi: A po bëj më të mirën e mundshme? A është familja jonë tepër e rreptë? Ndoshta tepër e butë? A po i përgatisim fëmijët tanë të jenë të rritur të suksesshëm, të pavarur dhe të formuar mirë? Për prindërit muslimanë, pasiguria e prindërimit mund të përforcohet nga frika e dështimit për të rritur një fëmijë me vlera islame në një kulturë globale të ateizmit në rritje, narcisizmit dhe sistemeve familjare të brishta. A do të vazhdojë fëmija im ta zgjedhë Islamin edhe në moshë madhore? Sa do t’i përmbahet ai Kur’anit dhe Sunetit? A do ta duan Allahun dhe do të përpiqen të kërkojnë Fytyrën e Tij, apo thjesht do të sillen si “muslimanë” pranë familjes?
Ka kaq shumë histori që dëgjojmë brenda komuniteteve tona, ndonjëherë të pëshpëritura me zë të ulët e ndonjëherë të shprehura përmes thirrjeve të dëshpëruara për ndihmë nga familje të shkatërruara:
- Adoleshenti që u përfshi me “shoqërinë e keqe”, filloi të angazhohej në sjellje të rrezikshme dhe tani po lufton me varësinë nga drogat e forta.
- 8-vjeçari që vjen në shtëpi duke thënë: “Po sikur Allahu të mos ekzistojë vërtet? Miku im tha se nuk ekziston Zoti.”
- Vajza me nota të shkëlqyera që hyri në një marrëdhënie të pashëndetshme me një djalë në shkollë, dhe më pas pa se si vetëvlerësimi, spiritualiteti dhe notat e saj ranë ndjeshëm.
- Fëmija që pyet veten se çfarë bëri gabim dhe nuk e kupton pse Allahu do t’i lejonte prindërit e tij të divorcoheshin.
- Një djalë që gjithmonë ka pasur një marrëdhënie të trazuar me prindërit e tij, por tani refuzon në mënyrë më të prerë të falet apo të angazhohet në çdo aktivitet fetar ku familja e tij është e përfshirë.
- 12-vjeçari, i ngacmuar në shkollë, i cili është jashtëzakonisht në depresion dhe vë në dyshim pse Allahu nuk e ka mbrojtur ose nëse Ai ekziston.
Ndonjëherë këto mund të mos jenë histori nga ata që njohim në komunitetin tonë, por më tepër nga fëmijët tanë ose të dashurit tanë. Jeta duket relativisht mirë derisa të na prekë nga afër, apo jo? Nuk ka dhimbje si zbulimi se është vajza jote ajo që ka braktisur namazin, djali yt ai që ka ndaluar së besuari, ose fëmija yt që tani është thjesht një guaskë shpirtërore e asaj që ishte dikur. Për shumë familje muslimane, prindërimi këto ditë mund të ndihet si të qëndrosh në një shkëmb metaforik, gjithmonë një hap larg rënies në humnerë.
Por ç’të themi sikur prindërimi të mos ishte kaq ankth-nxitës? Ç’të themi sikur të mund të mbështeteshit në një model islam të prindërimit që ju ndihmon të ndjeni se po ndërtoni një themel shpirtëror nga brenda-jashtë, në vend që të montoni një koleksion të çrregullt mjetesh të shpejta? Ç’të themi sikur të mund të ishit një prind i fuqizuar dhe ta ndihmonit fëmijën tuaj përmes parandalimit, në vend që të ishit reaktiv dhe vazhdimisht duke shuar zjarre? Ç’të themi sikur, në vend që të përpiqeni t’i shmangeni skenarit më të keq, gjërat në fakt të funksionojnë—dhe në një mënyrë shumë më të mirë sesa kishit shpresuar?
Qëllimi ynë me këtë seri prindërimi është të përqendrohemi në parandalim, përmes ndërtimit të qëndrueshmërisë, në vend të ndërhyrjes. Nëse seria e artikujve mbi traumën ishte për të ndihmuar të rriturit të dilnin nga një lumë metaforik, kjo seri artikujsh prindërimi është për të ndihmuar prindërit që të mos i lënë fëmijët dhe adoleshentët të bien në të që në fillim. Duke punuar nga themeli dhe duke u mësuar familjeve të zhvillojnë mjetet e nevojshme për të promovuar qëndrueshmërinë në fëmijëri, shpresa jonë është që fëmijët të jenë në gjendje të përballen me vështirësitë e pashmangshme të jetës pa vuajtur pasoja të panevojshme mendore, emocionale dhe shpirtërore.
Qëllimet e një modeli prindërimi për qëndrueshmëri, të integruar islamikisht
- Të mësojë tolerancën ndaj stresit dhe këmbënguljen (Qëndrueshmëria në jetën e përditshme)
Një nga keqkuptimet më të mëdha rreth prindërimit sot është se nëse krijojmë një jetë të përsosur për fëmijët tanë, ata do të rriten si të rritur idealë. Nëse jetojmë në lagjet më të mira, i dërgojmë fëmijët tanë në shkollat më të mira, u japim ushqimin më të mirë dhe i rrethojmë me miqtë më të mirë, ata do të bëhen më të mirët. Gjatë dekadave të fundit, kjo mendësi është manifestuar te fëmijët tanë si ndjenja e të drejtës. Fëmijët tani presin më të mirën e çdo gjëje. Ata presin pajisjet më të fundit, dhurata dhe festa ekstravagante, cilësinë absolute më të mirë të jetës. Ata presin që rruga drejt çdo gjëje të jetë e lehtë—dhe, pse jo?
A nuk duhet t’u japim fëmijëve tanë jetën më të mirë të mundshme që mund të kenë?
Për shkak të natyrës së prindërimit bulldozer, në të cilin prindërit përpiqen të heqin të gjitha pengesat nga jeta e fëmijëve të tyre, dhe prindërimit helikopter, në të cilin prindërit mbikëqyrin çdo detaj të fëmijëve të tyre, ekziston një hendek i madh midis ëndrrës që ne si prindër shpresonim në rritjen e fëmijëve tanë dhe realitetit. Për fat të keq, fëmijët të cilëve u jepet gjithçka, zhvillojnë pak trajnim për të kapërcyer vështirësitë, për të këmbëngulur gjatë sprovave ose për të toleruar vështirësitë.
Një jetë e lehtë zakonisht nuk i përgatit fëmijët për betejat e pashmangshme të jetës.
Hulumtimet sugjerojnë se prindërimi helikopter shpesh ka efekt të kundërt, duke prodhuar adoleshentë me mospërshtatje psikologjike dhe vetë-efikasitet të ulët.¹
Siç mund ta imagjinoni, kjo shkakton një dilemë të madhe për prindërit. Si mund prindërit t’i plotësojnë nevojat e fëmijëve të tyre, të jenë empatikë dhe ushqyes, dhe të lehtësojnë mjedise për sukses, ndërsa në të njëjtën kohë mësojnë tolerancën ndaj stresit, punën e palodhur dhe këmbënguljen?
Si mund prindërit të nxisin shëndetin mendor dhe të rrisin faktorët mbrojtës për traumën, pa shkaktuar dëm vetë ata? Një pjesë e madhe që mungon në enigmën e prindërimit dhe përgjigjja që shumë prindër po kërkojnë është kjo: nxitja e qëndrueshmërisë.
- Të parandalojë traumën e fëmijërisë dhe krizat shpirtërore (Qëndrueshmëria në kontekstin e shëndetit mendor)
Kur filluam të shkruanim Zoti yt nuk të ka braktisur: Ndikimi i Traumës në Besim në vitin 2018, qëllimi ynë si terapiste të shëndetit mendor ishte të zhvillonim një kornizë islame për shërimin e traumës që nuk ishte trajtuar kurrë më parë—një kornizë nga një perspektivë psiko-shpirtërore. Ne donim të krijonim një hapësirë të sigurt për shërim, të destigmatizonim sëmundjen mendore dhe të krijonim një qasje të shëndetit mendor me bazë islame që përfshin shërimin përmes mendjes, trupit dhe shpirtit.
Si terapiste që kemi punuar me qindra individë dhe familje, ne kemi parë efektet e përhapura të traumës në shëndetin mendor, fizik dhe shpirtëror të njerëzve.² Trauma mund të dobësojë spiritualitetin e dikujt, ndërsa humbja e besimit pas përvojave të pafavorshme mund të pengojë gjithashtu rimëkëmbjen nga trauma.³ Hulumtuesit kanë shkuar aq larg sa të thonë se trauma e fëmijërisë mund të çojë në krizë shpirtërore:⁴
Përvoja e traumatizimit në fëmijëri funksionon si një lloj ‘përvoje fetare e kundërt’, një proces që kombinon zgjimin dërrmues dhe njohuritë dërrmuese që kërcënojnë ‘kuptimshmërinë’ thelbësore për fëmijën.⁵
Ne besojmë fuqimisht se qëndrueshmëria dhe zbutja e traumës janë faktorë mbrojtës në ndihmën për të ruajtur si shëndetin mendor ashtu edhe atë shpirtëror, si dhe janë komponenta të domosdoshme për t’u integruar në prindërimin e fëmijëve muslimanë.
Përmes nxitjes së qëndrueshmërisë dhe lehtësimit të përgjigjeve traumatike, trauma afatgjate dhe disa lloje të krizave shpirtërore munden në shumë raste që me vullnetin e Allahut, të parandalohen⁶. Siç thotë shprehja: “Më mirë të parandalosh sesa të kurosh”.⁷
Përkufizimet e qëndrueshmërisë
Çfarë është saktësisht qëndrueshmëria? Qëndrueshmëria është “kapaciteti që të gjithë ne kemi për t’u rimëkëmbur nga stresi dhe ndjenjat e frikës, pafuqisë dhe mbingarkesës”.⁸
Ajo na lejon të përballemi kur ndeshemi me ndryshime, vështirësi dhe rreziqe të rëndësishme. Qëndrueshmëria shpesh krahasohet me një sustë “slinky”; pavarësisht se sa e zgjatni, spirala metalike kthehet natyrshëm në formën e saj origjinale. Ashtu si një sustë, qëllimi për veten dhe fëmijët tanë është të ushqejmë aftësinë për t’u rikthyer pas situatave stresuese dhe të vështira.
Qëndrueshmëria, ose aftësia për të funksionuar dhe për tu përshtatur pavarësisht vështirësive, është padyshim një nga aftësitë më të rëndësishme që prindërit mund t’ua mësojnë fëmijëve të tyre. Profeti Muhamed ﷺ e shprehu këtë cilësi në mënyrë të mrekullueshme kur tha:
Shembulli i besimtarit është si ai i një bime të njomë e të brishtë; nga çdo drejtim që vjen era, ajo e përkul atë, por kur era qetësohet, ajo drejtohet përsëri. Po kështu, një besimtar goditet nga fatkeqësitë (por ai mbetet i durueshëm derisa Allahu t’i largojë vështirësitë e tij). Dhe një person i pafe dhe i lig është si një pemë kedri që qëndron e fortë dhe e drejtë derisa Allahu e pret (e thyen) atë kur Ai dëshiron.⁹
Në këtë hadith, ne shohim se qëndrueshmëria mund të na mundësojë të ruajmë dhe të përmirësojmë lidhjen tonë me Allahun gjatë kohërave të vështira, dhe se mungesa e saj mund ta pengojë atë proces.
Rëndësia e qëndrueshmërisë: Pashmangshmëria e sprovave
Sprovat dhe fatkeqësitë janë një realitet i pashmangshëm i kohës sonë në këtë tokë. Edhe pse si prindër ne shpresojmë t’i mbrojmë fëmijët tanë nga vështirësitë, ne në të vërtetë nuk kemi fuqi për ta bërë këtë dhe ndonjëherë harrojmë se Allahu në urtësinë e Tij të pafundme e krijoi vështirësinë për një qëllim. Merrni parasysh vargjet kuranore dhe hadithet e mëposhtme:
A menduan njerëzit të thonë: “Ne kemi besuar, e të mos vihen në sprovë?” Ne i sprovuam ata që shin para tyre, ashtu që All-llahu gjithqysh do t’i dallojë ata që e thanë të vërtetën, do t’i dallojë dhe gënjeshtarët. ¹⁰
Dhe sigurisht që do t’ju sprovojmë me diçka nga frika dhe uria, dhe me humbje të pasurisë, jetëve dhe prodhimeve; por jepu lajmin e mirë durimtarëve, të cilët, kur i godet fatkeqësia, thonë: ‘Të Allahut jemi dhe tek Ai do të kthehemi’. Ata janë ata mbi të cilët (zbresin) bekime nga Allahu dhe mëshirë, dhe ata janë të udhëzuarit.¹¹
Profeti Muhamed ﷺ tha: “Xheneti është i rrethuar me vështirësi, dhe Xhehenemi është i rrethuar me epshe”.¹²
Profeti Muhamed ﷺ tha: “Një musliman, mashkull apo femër, vazhdon të jetë në sprovë për sa i përket jetës, pasurisë dhe pasardhësve të tij, derisa të dalë para Allahut, të Lartësuarit, pa asnjë mëkat të regjistruar”.¹³
Qëndrueshmëria është cilësia që na lejon t’i përballojmë këto vështirësi duke ruajtur një lidhje të qëndrueshme me Allahun; qëndrueshmëria gjithashtu përfshin të kuptuarit se vështirësitë nuk janë në thelb të këqija dhe se ato janë të nevojshme për rritje dhe zhvillim.
Ndërsa zakonisht shihen si diçka thjesht për t’u duruar, vështirësitë janë në fakt mundësi që mund të ofrojnë shansin të lulëzojmë në mënyra të fuqishme. A e keni dëgjuar ndonjëherë fjalën e urtë, “Pikërisht kur vemja mendoi se bota mbaroi, ajo u bë flutur”? Situatat e vështira mund të jenë karburant për rritje kur i kuptojmë ato në terma të urtësisë së Allahut si planifikuesi më i mirë.
Shpesh supozohet të jetë më shumë një tipar i lindur, por qëndrueshmëria në të vërtetë është diçka që mund të nxitet me kalimin e kohës. E shohim këtë në shembullin e Profetit Jusuf (a.s.), i cili u përball sprovë pas sprove nga fëmijëria deri në moshën madhore. Ne dëshmojmë rritjen e tij të jashtëzakonshme përmes çdo vështirësie që hasi, duke kulmuar më në fund me një shprehje të bukur të qëndrueshmërisë në të cilën ai shpalli: “Zoti, im me mjeshtri e butësi realizon dëshirën e vet për çka don, vërtet Ai është më i dijshmi, i urti.”.¹⁴
Me rritjen eksponenciale të shkallës së vetëvrasjeve në dekadën e fundit, aq sa tani është shkaku i dytë kryesor i vdekjes midis 10-24 vjeçarëve në Amerikë,¹⁵ dhe me 23% të njerëzve të rritur si muslimanë që e lënë fenë,¹⁶ është më e rëndësishme se kurrë që ne kolektivisht të ushqejmë aftësitë që fëmijët tanë kanë nevojë për të përballuar vështirësitë e pashmangshme të jetës. Qëndrueshmëria është thelbësore jo vetëm për një shëndet të mirë mendor, por edhe për shëndetin shpirtëror dhe forcimin e identitetit musliman.
Surja Llukman: Mësime prindërimi nga Kur’ani
Rëndësia e një kornize islame për prindërimin
Ne jemi të vetëdijshëm për dhjetëra teori prindërimi që ekzistojnë dhe nuk besojmë se ka një qasje standarde superiore ndaj të gjitha të tjerave. Prindërimi përfshin shumë prova dhe gabime -përfshin të kuptuarit se çfarë funksionon për ju, për fëmijët tuaj individualë dhe për familjen tuaj si një e tërë. Ndonjëherë dy prindër të dashur kanë stile të ndryshme prindërimi që funksionojnë, dhe ndonjëherë një prind mund të përdorë strategji të ndryshme me fëmijë të ndryshëm. Nëse pyesni shumë terapistë të shëndetit mendor dhe ekspertë prindërimi, ata do t’ju thonë se ajo që është më e rëndësishme nuk është vetë teoria, por qëndrueshmëria dhe konsistenca e një marrëdhënieje të dashur dhe mbështetëse prind-fëmijë.
Ne besojmë se teoria jonë e propozuar e prindërimit, ndryshe nga shumë të tjera, mbështetet si nga kërkimet psikosociale ashtu edhe nga tekstet islame. Nuk është në kapacitetin e një qenieje njerëzore të garantojë suksesin; ne e dimë këtë sepse edhe babai ynë Ademi¹⁷ dhe Profetët Nuh¹⁸ dhe Jakub¹⁹ patën sfida prindërimi pavarësisht udhëzimit hyjnor. Ne gjithashtu nuk jemi vetëm psikoterapistë, por prindër të gjashtë fëmijëve mes nesh dhe i njohim sprovat dhe mundimet e prindërimit nga përvoja e drejtpërdrejtë. Ne nuk do të pretendojmë se i kemi të gjitha përgjigjet—sepse nuk i kemi, dhe askush sot nuk i ka. Megjithatë, jemi optimistë, in sha’ Allāh, se prindërit muslimanë do ta gjejnë qasjen tonë, të dalë nga dekadat tona të përvojës në psikoterapi dhe aventurat tona modeste të një prindërimi të ekuilibruar, fleksibël dhe praktik.
Ekzistojnë disa modele teorike të qëndrueshmërisë, disa prej të cilave përfshijnë parime të bazuara në besim, por asnjë që integron Islamin. Ndërsa këto modele të qëndrueshmërisë janë të dobishme dhe trajtojnë koncepte të përgjithshme të dobishme për këdo, pavarësisht besimit, atyre u mungon një komponent thelbësor për prindërit muslimanë që duan të nxjerrin urtësi të bazuar në besim nga historitë kuranore dhe hadithet, dhe për të cilët identiteti fetar është një faktor i rëndësishëm në rritjen e fëmijëve. Në përputhje me pohimet e mëparshme, është më efikase dhe më e mençur të forcosh fëmijët me qëndrueshmëri islame sesa të prezantosh konceptet islame pas tragjedisë. Prindërit nuk mund të presin që fëmijët e tyre të kthehen drejt Islamit gjatë ose pas një ngjarjeje shkatërruese nëse ai nuk është prezantuar ose modeluar më parë. Kjo nuk do të thotë se terapia nga një perspektivë islame nuk do të jetë e dobishme pas vështirësive, por se do të ndihet më e natyrshme dhe mund të rezonojë më thellë për fëmijët që janë rritur me një model qëndrueshmërie islame që në moshë të re.
Modeli i Qëndrueshmërisë i Integruar Islamikisht (MQII)
Kur mendonim se si do të dukej një qasje holistike dhe e ekuilibruar për ndërtimin e qëndrueshmërisë te fëmijët tanë, donim të siguroheshim që çdo komponent të ishte i rrënjosur në adhurimin dhe lidhjen me Allahun. Siç diskutuam në serinë tonë mbi Traumën, një marrëdhënie me Allahun është çelësi i procesit të shërimit. Ajo është natyrshëm një komponent thelbësor në zhvillimin e qëndrueshmërisë së nevojshme për të parandaluar traumën që në fillim. Ibn Kajjimi e shprehu bukur rolin që luan një marrëdhënie me Allahun në mirëqenien shpirtërore, mendore dhe emocionale të një personi kur tha:
Në zemër ka çrregullime që nuk mund të shërohen përveçse duke iu përgjigjur Allahut. Në të ka një ndjenjë shkretimi që nuk mund të hiqet përveçse me intimitet me Të në vetmi. Në të ka trishtim që nuk do të largohet përveçse me lumturinë e njohjes së Tij dhe sinqeritetin në marrëdhëniet me Të. Në të ka ankth që nuk qetësohet përveçse duke u mbledhur për hir të Tij dhe duke ikur tek Ai nga ndëshkimi i Tij. Në të ka një zjarr pendese që nuk mund të shuhet përveçse me kënaqësinë me urdhrat, ndalimet dhe dekretet e Tij, dhe duke përqafuar durimin me këtë deri në kohën kur ta takojë Atë. Në të ka një dëshirë të fortë që nuk do të pushojë derisa Ai të jetë i vetmi që kërkohet. Në të ka një boshllëk që nuk mund të mbushet përveçse me dashurinë e Tij, kthimin tek Ai, kujtimin e vazhdueshëm të Tij dhe sinqeritetin ndaj Tij. Edhe sikur një personi t’i jepej e gjithë bota dhe çdo gjë në të, kjo kurrë nuk do ta mbushte atë boshllëk.²⁰
Ne kaluam gati dy vjet, ndonëse me pushime, duke hulumtuar dhe zhvilluar paradigmën tonë të prindërimit. Përfundimisht, Modeli ynë i Qëndrueshmërisë i Integruar Islamikisht (MQII) u frymëzua nga vargjet e Sures Llukman ku Allahu thotë:²¹
Dhe kujto kur Llukmani i tha djalit të tij, duke e këshilluar: “O biri im i dashur! Kurrë mos i shoqëro askënd Allahut në adhurim, sepse t’i shoqërosh të tjerë Atij është me të vërtetë padrejtësia më e madhe.”
Dhe Ne e kemi urdhëruar njeriun të nderojë prindërit e tij. Nëna e tij e barti atë me vështirësi pas vështirësie, dhe gjidhënia e tij zgjat dy vjet. Pra, ji mirënjohës ndaj Meje dhe prindërve të tu. Tek Unë është kthimi përfundimtar.
Por nëse ata ushtrojnë presion mbi ty që të më shoqërosh Mua atë për të cilën nuk ke dije, mos iu bind atyre. Në çështjet e jetës së kësaj bote të keshë mirëkuptim ndaj tyre dhe ndiq rrugën e atyre që kthehen tek Unë me përkushtim. Pastaj tek Unë do të ktheheni [të gjithë], dhe atëherë do t’ju informoj për atë që keni bërë.
Llukmani shtoi: “O biri im! Edhe sikur një vepër të ishte sa pesha e një kokrre sinapi, qoftë e fshehur në një shkëmb apo në qiej apo në tokë – Allahu do ta sjellë atë në dritë. Sigurisht që Allahu është Më i Hollësishmi, i Gjithëdijshmi.
“O biri im! Fale namazin, urdhëroje të mirën, pengoje të keqen dhe bëhu i durueshëm për çfarëdo që të godet! Me të vërtetë, ky është thelbi i patundur i të gjitha punëve!
“Dhe mos ua kthe fytyrën njerëzve me përbuzje, as mos ec me kryelartësi mbi tokë. Sigurisht që Allahu nuk e do askënd që është arrogant, mburravec.
Ji i moderuar në ecjen tënde. Dhe ule zërin tënd, sepse më i shëmtuari i të gjithë zërave është sigurisht pëllitja e gomarëve.”
Në këto vargje, Llukman Hakimi i jep djalit të tij fjalë të paçmueshme urtësie që janë thelbësore për suksesin në këtë botë dhe në tjetrën. Ai i flet shkurtimisht djalit të tij për konceptet kyçe në Islam, duke përfshirë rëndësinë e teuhidit, urdhërimin për të mirë, ushtrimin e durimit dhe pasjen e karakterit të mirë. Ajo që na bëri më shumë përshtypje në këto vargje, brenda kontekstit të hulumtimit tonë për prindërimin, është se ato flasin për komponentët më të mëdhenj të ndërtimit të qëndrueshmërisë në hulumtimet e sotme.
Këto vargje jo vetëm që modelojnë se si duhet t’i mësojmë fëmijët tanë, dhe çfarë t’u mësojmë atyre, por gjithashtu përshkruajnë një konceptim të fortë në ndërtimin e qëndrueshmërisë. Modeli ynë i Qëndrueshmërisë i Integruar Islamikisht (MQII) bazohet në këtë paradigmë. Në seksionin tjetër, do të shqyrtojmë më thellë se si këto ajete promovojnë qëndrueshmërinë te fëmijët.
Si të promovojmë qëndrueshmërinë te fëmijët përmes Modelit të Qëndrueshmërisë të Integruar Islamikisht
Shtresa 1: Lidhja
- Lidhja me Allahun
O biri im! Kurrë mos i shoqëro askënd Allahut në adhurim, sepse t’i shoqërosh të tjerë Atij është me të vërtetë padrejtësia më e madhe.
Këshilla e Llukman el-Hakimit fillon me teuhidin, konceptin më të rëndësishëm në Islam, dhe atë që ne e ndiejmë si gurthemelin e qëndrueshmërisë si afatshkurtër në këtë dynja ashtu edhe afatgjatë në ahiret. Hulumtimet janë të qarta se lidhja e sigurt me Zotin dhe lidhja e sigurt me një kujdestar parësor janë thelbësore për qëndrueshmërinë dhe shëndetin mendor.²² Si muslimanë ne e dimë se vështirësitë vijnë nga Allahu dhe se askush nuk mund t’i largojë ato përveç Allahut, kështu që zhvillimi i një prirjeje për t’u mbështetur tek Ai dhe për t’iu lutur Atij gjatë vështirësive është vendimtar për qëndrueshmërinë.
Lidhja e përgjithshme është themeli i modelit tonë trekëndor sepse luan një rol kritik në aftësinë tonë për t’u rimëkëmbur gjatë vështirësive, dhe në seksionet e ardhshme do të eksplorojmë komponentët e ndryshëm të lidhjes brenda modelit. MQII pohon se ndërsa lidhja e shëndetshme me një kujdestar parësor është e paçmueshme, lidhja me Allahun vjen e para dhe më e rëndësishmja. Kjo premisë bazohet në këta faktorë kyç:
- Stabiliteti: Idealisht, marrëdhëniet me kujdestarët parësorë janë të qëndrueshme, konsistente dhe të palëkundura, por shpesh nuk janë të tilla. Hulumtimet mbi qëndrueshmërinë tregojnë një lidhje të fortë midis lidhjes së shëndetshme e të sigurt dhe niveleve më të larta të qëndrueshmërisë.²³ E kundërta është gjithashtu e vërtetë: Në marrëdhëniet ku ka ankth lidhjeje, nivelet e qëndrueshmërisë zvogëlohen.²⁴
- Kontrolli: Një lidhje me Allahun është diçka e brendshme, ndërsa marrëdhëniet me të tjerët janë të jashtme. Një lokus i brendshëm i kontrollit mund ta bëjë një person të ndiejë një sens më të lartë kontrolli në momente vështirësie, në vend që të mbështetet vetëm në mbështetje të jashtme.²⁵ Marrëdhënia e një personi me Allahun mund të jetë një burim sigurie për shkak të pranisë së Tij të përhershme dhe stabilitetit. Ajo nuk përfshin luhatjet që ndodhin natyrshëm në marrëdhëniet me qeniet njerëzore, duke lejuar kështu që lokusi i brendshëm i kontrollit të lulëzojë.
- Vazhdimësia: Ndërsa një fëmijë i afrohet adoleshencës, lidhja e tij me kujdestarët parësorë përgjithësisht zhvendoset dhe më shumë peshë u jepet opinioneve dhe vlerave të miqve. Duke krijuar një marrëdhënie të fortë me Allahun që në fëmijëri, ka një vazhdimësi që ruhet gjatë gjithë kohës.
- Lidhja me prindërit
Dhe Ne e kemi urdhëruar njeriun të nderojë prindërit e tij. Nëna e tij e barti atë me vështirësi pas vështirësie, dhe gjidhënia e tij zgjat dy vjet. Pra, ji mirënjohës ndaj Meje dhe prindërve të tu. Tek Unë është kthimi përfundimtar.
Por nëse ata ushtrojnë presion mbi ty që të më shoqërosh Mua atë për të cilën nuk ke dije, mos iu bind atyre. Në çështjet e jetës së kësaj bote të keshë mirëkuptim ndaj tyre dhe ndiq rrugën e atyre që kthehen tek Unë me përkushtim.
Lidhja e shëndetshme me një prind luan një rol integral në menaxhimin e stresit,²⁶ rimëkëmbjen nga vështirësitë,²⁷ dhe marrëdhëniet me të tjerët. Aq e rëndësishme është lidhja prind-fëmijë saqë në këto ajete ajo shfaqet menjëherë pas urdhrit të teuhidit. Ne gjithashtu shohim se marrëdhënia prindërore është një rrugë me dy drejtime, dhe se të dyja palët kanë një angazhim ndaj njëra-tjetrës që nuk është domosdoshmërisht e lehtë. Edhe pse lidhja me Allahun nuk mund të krahasohet, hulumtimet janë shumë të qarta se sa ndikuese mund të jetë lidhja prindërore.
Ne si prindër mund të jemi instrumentalë në ndërtimin e qëndrueshmërisë te fëmijët tanë përmes modelimit (duke demonstruar qëndrueshmërinë tonë), dinamikës së marrëdhënies sonë me fëmijët tanë (lidhja) dhe mësimit të aftësive të qëndrueshmërisë. Shpesh prindërit përqendrohen vetëm në mësimin e aftësive, gjë që është e rëndësishme, por jo aq e rëndësishme sa lidhja midis prindit dhe fëmijës. Ky është ndryshimi midis leximit të një manuali për të rregulluar diçka dhe të kesh një profesionist me përvojë që qëndron pranë teje duke të drejtuar butësisht në çdo hap. Nuk bëhet fjalë thjesht për t’i drejtuar fëmijët tanë të mësojnë si të lundrojnë në botë, por për të ndërtuar një marrëdhënie të mbushur me ngrohtësi dhe siguri që do t’u japë atyre aftësitë, mbështetjen dhe besimin për ta lundruar vetë atë. Lidhja midis një prindi dhe një fëmije vendos kornizën se si fëmijët e shohin veten²⁸ dhe si e shohin veten në lidhje me të tjerët në botë,²⁹ të cilat janë të dyja komponenta thelbësorë të qëndrueshmërisë.
- Lidhja me profetët dhe të udhëzuarit drejtë
…dhe ndiq rrugën e atyre që kthehen tek Unë me përkushtim…
Në modelin tonë, ndjekja e rrugës së atyre që kthehen tek Allahu me përkushtim, domethënë profetëve, është e dobishme në ndërtimin e qëndrueshmërisë. Këta shembuj ofrojnë modelet më të mira për veten dhe fëmijët tanë për t’i imituar dhe ofrojnë siguri se njerëz të mrekullueshëm kanë duruar gjithashtu vështirësi. Ka diçka të fuqishme në të diturit se nuk je vetëm në vështirësinë tënde dhe mund të kthehesh pas tek më të mirët e njerëzimit për frymëzim se si ta lundrosh këtë përvojë. Hulumtimet tregojnë se mbështetja e komunitetit është një pjesë e vlefshme e rimëkëmbjes nga vështirësitë.³⁰ Modeli ynë i përfshin këto ajete në themelin tonë të lidhjes, pasi është shumë e vështirë të ndjekësh një komunitet pa dashuri dhe lidhje me të. I Dërguari i Allahut ﷺ tha:
Ju ka ardhur sëmundja e kombeve para jush, zilia dhe urrejtja. Urrejtja është [brisku] (shkatërruesi) që rruan (shkatërron) përkushtimin fetar; ajo nuk rruan flokët. Pasha Atë në Dorën e të Cilit është shpirti i Muhamedit, nuk do të besoni derisa ta doni njëri-tjetrin. A t’ju tregoj diçka që, nëse e bëni, do ta doni njëri-tjetrin? Përhapni (përshëndetjen e) selamin mes jush.³¹
Sot, lidhja me ata që ndjekin rrugën e Allahut shtrihet në lidhjen me umetin dhe Profetin tonë të dashur Muhamed ﷺ. Muslimanët nuk bëjnë dallim midis profetëve, por ne e dimë se ka një theks në dashurinë ndaj Profetit Muhamed ﷺ në një mënyrë që është superiore ndaj të gjithë të tjerëve:
Profeti ﷺ tha: “Askush prej jush nuk do të ketë besim derisa të më dojë më shumë se babanë e tij, fëmijët e tij dhe gjithë njerëzimin”.³²
Përveçse është një domosdoshmëri shpirtërore, ka shumë përfitime të lidhura me qëndrueshmërinë në kultivimin e një lidhjeje me profetët e Allahut. Kur shikojmë jetët e profetëve, ne shohim se ata nuk ishin të huaj për vështirësitë. Profeti Muhamed ﷺ përjetoi shumë rrethana të vështira, përfshirë jetimllëkun, varfërinë, humbjen personale dhe sulmin fizik. Ai nuk ishte vetëm i qëndrueshëm, por ishte në gjendje të ruante karakterin e tij të mirë. Të shohësh këmbënguljen e tij mund të na frymëzojë të kapërcejmë vështirësitë me vetëdije dhe me hijeshi.
Shtresa 2: Lidhja me vetveten: Identiteti dhe vetëvlerësimi
Por nëse ata ushtrojnë presion mbi ty që të Më shoqërosh Mua atë për të cilën nuk ke dije, mos iu bind atyre. Prapëseprapë, mbaji shoqëri në këtë botë me mirësjellje, dhe ndiq rrugën e atyre që kthehen tek Unë me përkushtim.
Ky ajet nuk mbështet vetëm një aspekt të lidhjes në shtresën e parë të modelit tonë, por gjithashtu mbështet rëndësinë e zhvillimit të një identiteti islam. Ky varg thekson rëndësinë e qëndrimit besnik ndaj qëllimit të adhurimit të Allahut, edhe nën presion të madh, pasi adhurimi i Allahut është qendror për identitetin musliman. Një identitet i fortë është një komponent i domosdoshëm në ndërtimin e qëndrueshmërisë, jo vetëm për të gjithë fëmijët, por veçanërisht për fëmijët muslimanë që jetojnë në Perëndim. Allahu na thotë: “Dhe Unë nuk i krijova xhinët dhe njerëzit përveçse që të Më adhurojnë Mua”.³³ Të ndihmosh fëmijët tanë të jetojnë autentikisht në përputhje me qëllimin e tyre për të adhuruar Allahun, u lejon atyre të përballen me vështirësitë me qëndrueshmërinë që buron nga një identitet i fortë musliman.
Në një varg jashtëzakonisht të thellë të Kur’anit, Allahu thotë: “Dhe mos u bëni si ata që harruan Allahun, kështu që Ai i bëri ata të harrojnë vetveten”.³⁴ Në këtë varg, “harresa e vetvetes” është një dënim, gjë që tregon se njohja e vetvetes është me të vërtetë një bekim.
Kur e kujtojmë Allahun, jemi të bekuar të identifikohemi si adhurues të Tij dhe kështu ta njohim vetveten. Kur e harrojmë Atë, ne harrojmë atë që është më e mira për ne në këtë jetë dhe në tjetrën, dhe kështu harrojmë vetveten. Prandaj, ndërtimi i një ndjenje të shëndetshme të identitetit është i lidhur drejtpërdrejt me ndërtimin e një lidhjeje të shëndetshme me Allahun. Hulumtimet kanë zbuluar se fetaria te adoleshentët muslimanë është e lidhur me ndjenja pozitive të mirëqenies, nivele të larta të vetëvlerësimit dhe nivele të ulëta të ankthit.³⁵ Hulumtimet gjithashtu tregojnë se prindërit mund të luajnë një rol të madh në formësimin e identiteteve fetare të fëmijëve të tyre.³⁶
Ndërtimi i një ndjenje të fortë të identitetit është, në përgjithësi, një nga temat më të zakonshme në hulumtimet mbi qëndrueshmërinë.³⁷ Për fëmijët që rriten si minoritete, siç janë fëmijët muslimanë në Perëndim, forcimi i një ndjenje të fuqishme të identitetit islam në mes të presioneve të bashkëmoshatarëve dhe shoqërisë është thelbësor për shëndetin shpirtëror.³⁸
Edhe për fëmijët që rriten në vendet me shumicë muslimane, zhvillimi i një ndjenje të vetvetes bazuar në vlerat islame mund të jetë një sfidë. Formësimi i një ndjenje të vetëvlerësimit bazuar në thelbin e asaj që është fëmija juaj—një adhurues i Allahut, një krijesë e dashur e të Plotfuqishmit—vendos skenën për një identitet të fortë ndërsa ata përballen me sfidat e natyrshme të jetës së përditshme.
Shtresa 3: Theksimi i qëllimit dhe besimit përmes veprimit
Pastaj tek Unë do të ktheheni të gjithë, dhe atëherë do t’ju informoj për atë që keni bërë.
Llukmani shtoi: “O biri im i dashur! Edhe sikur një vepër të ishte sa pesha e një kokrre sinapi—qoftë e fshehur në një shkëmb apo në qiej apo në tokë—Allahu do ta sjellë atë në dritë. Sigurisht që Allahu është Më i Hollësishmi, i Gjithëdijshmi.
“O biri im i dashur! Fale namazin, urdhëro për të mirën dhe ndalo nga e keqja…”
Ashtu si besimi në Allahun është thelbësor për suksesin dhe ndërtimin e qëndrueshmërisë, manifestimi i atij besimi përmes veprimit është gjithashtu i nevojshëm. Allahu i lidh veprat që janë të pëlqyeshme për Të me shëndetin emocional dhe të mirën si në këtë jetë ashtu edhe në tjetrën,
Kushdo që ia dorëzon fytyrën [d.m.th., veten] e tij Allahut duke qenë bamirës, do ta ketë shpërblimin e tij te Zoti i tij. Dhe nuk do të ketë frikë për ta, as nuk do të pikëllohen.³⁹
Me të vërtetë, ata që besojnë dhe bëjnë vepra të drejta dhe falin namazin dhe japin zekatin do ta kenë shpërblimin e tyre te Zoti i tyre, dhe nuk do të ketë frikë për ta, as nuk do të pikëllohen.⁴⁰
Kushdo që bën mirë, qoftë mashkull apo femër, duke qenë besimtar, Ne me siguri do ta bëjmë atë të jetojë një jetë të mirë, dhe Ne me siguri do t’u japim atyre shpërblimin e tyre [në Ahiret] sipas më të mirës së asaj që ata bënin.⁴¹
Shpesh diskutojmë besimin dhe spiritualitetin vetëm përmes lentes së aplikimeve mendore dhe emocionale. Megjithatë, lidhja me Allahun dhe me identitetin tonë si muslimanë nuk banon vetëm në zemër. Shumë prej nesh besojnë gabimisht se ndjenja e një lidhjeje me besimin tonë është e mjaftueshme për ta ruajtur atë. Megjithatë, veprimi luan një rol vendimtar në aktualizimin e çdo komponenti të MQII. Kjo përfshin si inkurajimin e veprimit te fëmijët tanë ashtu edhe modelimin e tij për ta përmes sjelljes sonë. Ne e shohim rëndësinë e veprave të mira, dhe jo thjesht të besimeve të mira, në vargjet e mëposhtme nga Kur’ani:
O ju që keni besuar, pse thoni atë që nuk e bëni?⁴²
Allahu u ka premtuar atyre që besojnë dhe bëjnë vepra të drejta [se] për ta ka falje dhe shpërblim të madh.⁴³
Hulumtimet tregojnë se praktika fetare aktive mund të zvogëlojë ndikimin e dëmshëm të stresit akulturativ te muslimanët që jetojnë si minoritete në një botë pas 11 Shtatorit.⁴⁴ Një studim kërkimor që përfshin studentë muslimanë muslimanë identifikoi një lidhje të rëndësishme midis përballimit pozitiv fetar, përfshirë praktikën fetare, dhe mirëqenies psikologjike.⁴⁵ Në një studim të fuqishëm me 200 studentë adoleshentë muslimanë,⁴⁶ hulumtuesit zbuluan se adoleshentët me qëndrueshmëri të lartë dalloheshin nga bashkëmoshatarët e tyre në bazë të praktikës fetare. Pjesëmarrësit që u gjetën të jenë shumë të qëndrueshëm, angazhoheshin më shumë në praktikën fetare dhe sjelljet rituale islame të motivuara nga botëkuptimi i tyre fetar.⁴⁷ Ata që angazhoheshin në vepra të mira, të përshkruar si të mira nga vetë ata, ku janë përfshirë sjelljet e mira ndaj “familjes, qenieve të tjera njerëzore dhe pjesës tjetër të krijimit, ku përfshihen kafshët dhe mjedisi natyror” ishin të udhëhequra fetarisht, ishin gjithashtu adoleshentë më të qëndrueshëm.⁴⁸
Gjetjet e këtyre studimeve demonstrojnë se faktorët kognitivë dhe emocionalë nuk janë të mjaftueshëm për të krijuar një marrëdhënie midis fesë dhe qëndrueshmërisë. Përkundrazi, ato tregojnë rëndësinë e manifestimit të këtyre besimeve përmes veprimit.
Shtresa 4: Përballimi: Durimi, toleranca ndaj stresit dhe përshtatshmëria
“…dhe duro me durim çfarëdo që të të ndodhë. Sigurisht që kjo është një vendosmëri për të cilën ia vlen të aspirosh.”
Durimi është atributi që na lejon të tolerojmë stresin dhe të menaxhojmë vështirësitë në mënyra të shëndetshme. Kapaciteti i një individi për t’u përballur gjatë vështirësive është një pjesë integrale e qëndrueshmërisë.⁴⁹
Çdo aftësi që ndihmon një person të kalojë përvojat stresuese të jetës pa u dëmtuar është pjesë e përballimit.
Allahu na kujton rëndësinë e durimit kur përballemi me vështirësi,
Ne me siguri do t’ju sprovojmë derisa të bëjmë të dukshëm ata që përpiqen mes jush dhe janë të durueshëm, dhe Ne do t’i testojmë çështjet tuaja.⁵⁰
Me të vërtetë, vetëm durimtarët do ta marrin shpërblimin e tyre pa llogari.⁵¹
Aftësia për të zgjedhur përfitimin afatgjatë mbi kënaqësinë e menjëhershme është e nevojshme për të ruajtur konsistencën në adhurimin e Allahut, për të qëndruar larg asaj që Ai ka ndaluar, për të zgjedhur rrugën e duhur të veprimit edhe kur është e vështirë dhe për t’u rimëkëmbur nga sprovat.
MQII thekson se si përballimi i shëndetshëm forcon spiritualitetin dhe lidhjen me Allahun, ndërsa nxjerr aftësi përballimi të mbështetura nga hulumtimet nga shembujt e Profetëve tanë dhe shokëve e profetëve – të gjithë këta të cilët i takojnë asaj kategorie që ia dolën të balancojnë dynjanë dhe ahiretin. Profeti Muhamed ﷺ e lidhi durimin me lidhjen me Allahun, duke treguar domosdoshmërinë e të dyjave për ndërtimin e qëndrueshmërisë:
Ki kujdes ndaj Allahut dhe bëhu i durueshëm.⁵²
Si prindër, ne të gjithë përpiqemi t’i mbrojmë fëmijët tanë nga dhimbja, si fizike ashtu edhe emocionale. Megjithatë, një nga dhuratat më të mëdha që mund t’u japim fëmijëve tanë është t’i lejojmë ata të luftojnë (deri në një farë mase). Një bollëk hulumtimesh sugjeron se përjetimi i një shkalle të caktuar vështirësie dhe stresi gjatë fëmijërisë dhe adoleshencës ka një efekt mbrojtës.⁵³ Studimet kanë zbuluar se kur një individ përballet me përvoja të vështira, ai ka mundësinë të mësojë si t’i lundrojë ato, duke i lejuar kështu të bëhet psikologjikisht më i fortë dhe i qëndrueshëm përballë stresorëve të ardhshëm.⁵⁴ Kjo quhet inokulimi i stresit.⁵⁵ Ashtu si vaksinat shpesh përfshijnë ekspozimin ndaj versioneve më të dobëta të sëmundjes për të mbrojtur një individ nga kontraktimi i diçkaje të dëmshme për shëndetin e tij, përjetimi i stresit në doza të menaxhueshme mund të rrisë kapacitetin e një personi për të menaxhuar ekspozimin ndaj dozave më të mëdha.
Profeti Muhamed ﷺ tha:
Kushdo që përpiqet të jetë i durueshëm, atëherë Allahu do ta bëjë atë të durueshëm. Nuk ka dhuratë më të mirë dhe më gjithëpërfshirëse se durimi.⁵⁶
Toleranca ndaj stresit është aftësia për të përjetuar stres pa iu dorëzuar atij. Duke i lejuar fëmijët tanë të nxisin aftësinë e tyre për të toleruar stresin, ne u japim atyre një dhuratë të jashtëzakonshme: aftësinë për të përballuar vështirësitë dhe për t’u kthyer më të fortë. E vetmja mënyrë për të fituar këtë aftësi është përmes praktikës. Profeti Muhamed ﷺ tha:
Me të vërtetë, dija vjen vetëm duke mësuar dhe durimi vjen vetëm duke kultivuar durimin. Kushdo që synon të mirën do të marrë mirësi dhe kushdo që kërkon t’i shmanget së keqes do të mbrohet prej saj.⁵⁷
Modelet e qëndrueshmërisë të pa bazuara në besim përqendrohen në rimëkëmbjen nga vështirësitë në kontekstin e dynjasë, ndërsa MQII thekson rëndësinë e përballimit efektiv si të nevojshëm si për përfitimin afatshkurtër (dynja) ashtu edhe atë afatgjatë (ahiret). Çfarë qëllimi do t’i shërbente përballimi efektiv një muslimani nëse nuk do të kishte asnjë përfitim për Ahiretin e tij? Çfarë merite do të kishte në përballimin e kësaj bote vetëm për të vuajtur në tjetrën?
Shtresa 5: Karakteri
“Dhe mos ua kthe fytyrën njerëzve me përbuzje, as mos ec me kryelartësi mbi tokë. Sigurisht që Allahu nuk e do askënd që është arrogant, mburravec.
Ji i moderuar në ecjen tënde. Dhe ule zërin tënd, sepse më i shëmtuari i të gjithë zërave është sigurisht pëllitja e gomarëve.”
Forcat e karakterit janë shpjeguar si “modele natyrshëm të përsëritura të mendimit, ndjenjës ose sjelljes që mund të aplikohen në mënyrë produktive”⁵⁸ dhe janë lidhur me rezultate pozitive të shëndetit mendor. Në këto ajete, Llukman Hakimi nuk përshkruan të gjitha tiparet e dëshirueshme të karakterit që duhet të ketë një musliman, por liston disa nga më të rëndësishmet, përfshirë përulësinë, dinjitetin dhe sinqeritetin. Këto tipare janë veçanërisht të rëndësishme sot pasi mediat sociale, të përdorura nga rreth 30% e 7-9 vjeçarëve dhe 50% e 10-12 vjeçarëve,⁵⁹ njëkohësisht ushqejnë narcisizmin, nga njëra anë,⁶⁰ dhe vetëvlerësimin e degraduar, nga ana tjetër.⁶¹ Të dy efektet janë njësoj të dëmshme për qëndrueshmërinë.
Zhvillimi i karakterit është thelbësor për kultivimin e qëndrueshmërisë sepse është një manifestim i jashtëm i të gjitha shtresave të tjera: të kuptuarit e qëllimit të dikujt, të mbeturit me natyrë të mirë dhe i durueshëm kur përballesh me vështirësi, dhe të këmbëngulurit në ruajtjen e identitetit të dikujt pavarësisht rrethanave mjedisore. Forcat e karakterit ndihmojnë në zbutjen e traumës dhe janë të lidhura pozitivisht me përshtatjen, shëndetin mendor dhe mirëqenien.⁶² Karakteri është gjithashtu thelbësor për të ecur mirë në ahiret, siç tha Profeti Muhamed ﷺ: “Asgjë nuk është më e rëndë në peshoren e një besimtari në Ditën e Ringjalljes sesa karakteri i mirë”.⁶³ Karakteri i mirë është padyshim një forcë mbrojtëse për ne dhe fëmijët tanë në këtë botë dhe në tjetrën.
Piramida e Modelit të Qëndrueshmërisë të Integruar Islamikisht
Modeli ynë i qëndrueshmërisë islame bazohet në formën e një piramide, ku baza është më e rëndësishmja dhe themelore – megjithatë, të gjitha shtresat janë thelbësore për ndërtimin e qëndrueshmërisë nga një perspektivë psiko-shpirtërore. Allahu e lidh besimin në Të me arritjen e suksesit, dhe prandaj në MQII, baza e piramidës është lidhja me Allahun para së gjithash, e ndjekur nga lidhja me prindërit, profetët ﷺ dhe umetin në përgjithësi. Shtresa tjetër në piramidë është lidhja me vetveten, e cila përfshin faktorë mbrojtës të lidhur me identitetin dhe vetëvlerësimin. Shtresa e tretë shtjellon rëndësinë e qëllimit në besim përmes veprimit, dhe shtresa e katërt eksploron vlerën e përballimit, kryesisht përmes tolerancës ndaj stresit dhe përshtatshmërisë. Piramida kulmon me karakterin, i cili i jep jetë të gjitha shtresave të mëparshme dhe thekson rëndësinë e vënies së besimit në praktikë.
Formati i serisë
Artikujt e mbetur në këtë seri do të shpjegojnë secili pesë seksionet e Modelit të Qëndrueshmërisë të Integruar Islamikisht (MQII). Çdo artikull do të shtjellojë një shtresë të piramidës më lart, duke theksuar një faktor thelbësor përmes Kur’anit dhe Sunetit, hulumtimeve psikologjike dhe teknikave praktike për të ilustruar se si të nxitet qëndrueshmëria te fëmijët tanë.
Për t’i dhënë jetë çdo koncepti, ne do të përfshijmë një studim rasti nga jeta reale (me emra dhe detaje të ndryshuara për konfidencialitet) dhe do të zbërthejmë zbatimin nga një perspektivë biopsikosociale-shpirtërore. Ashtu siç bëmë në serinë tonë mbi Traumën, ne do të theksojmë mendjen, trupin dhe shpirtin në çdo seksion për të ofruar një qasje holistike në ndërtimin e qëndrueshmërisë te fëmijët tanë dhe për t’u dhënë atyre mjetet më të mira të mundshme për të përfituar jetën e tyre në këtë botë dhe në tjetrën.
Duaja për udhëzim, mbrojtje dhe mirëqenie familjare
O Allah, të lutem më beko dhe më shpërble mua dhe fëmijët e mi ndërsa nisim këtë udhëtim për t’u afruar më shumë me Ty. Ti je el-Muxhib, Ai që u përgjigjet lutjeve dhe Ai që i përmbush ato. Pranoji përpjekjet e mia dhe lutjet e mia për më të mirën për fëmijët e mi.
Ti je el-Hadi, Ai që është burimi i udhëzimit. Të lutem më udhëzo drejt qasjeve që janë më të mirat për fëmijën tim dhe fjalëve e veprimeve që do të jenë një mjet për t’i afruar ata më pranë Teje. Udhëzoji fëmijët e mi në rrugën e drejtë; lejo ata të duan atë që Ti do dhe udhëzoji ata drejt veprave që janë më të pëlqyeshme për Ty.
Ti je el-Muhejmin, Mbrojtësi, Dhuruesi i sigurisë, Kujdestari, Ruajtësi. Mbroji fëmijët e mi nga çdo e keqe dhe jepu atyre më të mirën e kësaj jete dhe të tjetrës. Jepu atyre siguri dhe mbroji ata nga trauma. Ruaji ata dhe jepu atyre forcën dhe aftësinë për të përballuar sprovat e kësaj jete në mënyrat më të mira.
Ti je es-Selam, Burimi i paqes, plotësisë dhe mirëqenies. Shëroje marrëdhënien time me fëmijët e mi dhe mbushe atë me paqe. Lejo që fjalët dhe veprimet e mia ta mbushin marrëdhënien tonë me siguri dhe stabilitet dhe më mbështet në përpjekjet e mia për t’i prindëruar ata në mënyrën që është më e pëlqyeshme për Ty. Shëroji fëmijët e mi nga çdo gjë që mund të jetë një pengesë në aftësinë e tyre për t’u lidhur me Ty dhe mbushe marrëdhënien e tyre me Ty me paqe, qetësi dhe forcë.
~ ~ ~
Ndërsa nisni këtë udhëtim për të prindëruar me qëllim dhe për të ndërtuar qëndrueshmëri te fëmijët tuaj, ne i lutemi Allahut t’ju shpërblejë për përpjekjet tuaja dhe për çdo moment të përjetimit të mundimeve që vijnë me përgjegjësinë e të qenit kujdestar i një fëmije.
Prindërimi është jashtëzakonisht i vështirë, prandaj kujtojeni këtë gjatë momenteve të vështirësisë: Allahu ju ka zgjedhur juve për këtë fëmijë. Ai po ju thotë se jeni personi më i aftë për këtë punë dhe se jeni mjaftueshëm të fortë për të përballuar uljet dhe ngritjet e natyrshme në këtë udhëtim plot sfida. Ju nuk jeni prindi i përsosur – askush nuk është. Por ju jeni prindi që është më i denji për t’u kujdesur dhe për të rritur fëmijën tuaj, sepse Allahu, në urtësinë e Tij të pafundme, e dekretoi këtë marrëdhënie; përndryshe Ai nuk do t’ju kishte zgjedhur juve.
Ne sinqerisht shpresojmë se ju dhe fëmija juaj do të përfitoni nga kjo seri artikujsh dhe se marrëdhënia juaj do të lulëzojë në mënyrat më të mira. Allahu e bekoftë udhëtimin tuaj.
Shënime dhe referenca:
(Shënimet janë lënë në gjuhën origjinale për të ruajtur integritetin e referencave bibliografike)
1 Charles Ganaprakasam, Kavitha Davaidass, and Sivan Muniandy, “Helicopter Parenting and Psychological Consequences Among Adolescent,” International Journal of Scientific and Research Publications 8, no. 6 (2018).
2 Najwa Awad and Sarah Sultan, “Your Lord Has Not Forsaken You: Addressing the Impact of Trauma on Faith,” Yaqeen, January 10, 2019, https://yaqeeninstitute.org/amp/sarah-sultan/your-lord-has-not-forsaken-you-addressing-the-impact-of-trauma-on-faith.
3 David W. Foy, Kent D. Drescher, and Patricia J. Watson, “Religious and Spiritual Factors in Resilience,” Resilience and Mental Health, 2011, 90–102, https://doi.org/10.1017/CBO9780511994791.008.
4 Donald F. Walker, Henri Webb Reid, Tiffany O’Neill, and Lindsay Brown, “Changes in Personal Religion/Spirituality during and after Childhood Abuse: A Review and Synthesis,” Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy 1, no. 2 (2009): 130–45, https://doi.org/10.1017/CBO9780511994791.008.
5 James Garbarino and Claire Bedard, “Spiritual Challenges to Children Facing Violent Trauma,” Childhood: A Global Journal of Child Research 3, 1996, 467–78, 467.
6 David W. Foy, Kent D. Drescher, and Patricia J. Watson, “Religious and Spiritual Factors in Resilience,” in Resilience and Mental Health: Challenges Across the Lifespan, ed. Steven M. Southwick, Brett T. Litz, Dennis Charney, and Matthew J. Friedman (Cambridge: Cambridge University Press, 2011), 90–102.
7 “Ounce of Prevention, Pound of Cure,” University of Cambridge, October 9, 2012, https://www.cam.ac.uk/research/news/ounce-of-prevention-pound-of-cure.
8 Peter A. Levine and Maggie Kline, Trauma-Proofing Your Kids: A Parents’ Guide for Instilling Confidence, Joy and Resilience (Berkeley: North Atlantic Books, 2014), 1.
9 Sahih al-Bukhari, no. 5644; Sahih Muslim, no. 2809.
10 Kuran 29:2–3.
11 Kuran 2:155–157.
12 Sahihu Muslimit, no. 2823.
13 Suneni i Tirmidhiut, no. 2399.
14 Kuran 12:100.
15 Sally C. Curtin and Melonie Heron, “Death Rates Due to Suicide and Homicide Among Persons Aged 10–24: United States, 2000–2017,” NCHS Data Brief, no. 352, CDC, October 2019, https://www.cdc.gov/nchs/data/databriefs/db352-h.pdf.
16 Besheer Mohamed and Elizabeth Podrebarac Sciupac, “The Share of Americans Who Leave Islam Is Offset by Those Who Become Muslim,” Pew Research Center, May 30, 2020, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/01/26/the-share-of-americans-who-leave-islam-is-offset-by-those-who-become-muslim/.
17 Kuran 5:27.
18 Kuran 11:43.
19 Kuran 12:18.
20 Madārij al-Sālikīn, 3:156.
21 Kuran 31:13–19.
22 Blake Victor Kent, Matt Bradshaw, and Jeremy E. Uecker, “Forgiveness, Attachment to God, and Mental Health Outcomes in Older U.S. Adults: A Longitudinal Study,” Research on Aging 40, no. 5 (2018): 456–79, www.doi.org/10.1177/0164027517706984; Pernille Darling Rasmussen, Ole Jakob Storebø, Trine Løkkeholt, Line Gaunø Voss, Yael Shmueli-Goetz, Anders Bo Bojesen, Erik Simonsen, and Niels Bilenberg, “Attachment as a Core Feature of Resilience: A Systematic Review and Meta-Analysis,” Psychological Reports 122, no. 4 (2019): 1259–96, www.doi.org/10.1177/0033294118785577.
23 Rasmussen et al., “Attachment as a Core Feature of Resilience.”
24 Jennika J. Jenkins, “The Relationship Between Resilience, Attachment, and Emotional Coping Styles,” (master’s thesis, Old Dominion University, 2016), www.doi.org/10.25777/0wcx-gr47, https://digitalcommons.odu.edu/psychology_etds/28.
25 Hielke Buddelmeyera and Nattavudh Powdthaveeba, “Can Having Internal Locus of Control Insure against Negative Shocks? Psychological Evidence from Panel Data,” Journal of Economic Behavior and Organization 122, 88–109, https://doi.org/10.1016/j.jebo.2015.11.014.
26 Kathleen Anne Moore, Patricia Marriner, and Jon-Paul Cacioli, “The Relationship of Attachment to Resilience and Their Impact on Stress,” in Stress and Anxiety: Applications to Social and Environmental Threats, Psychological Wellbeing, Occupational Challenges and Developmental Psychology, ed. Kathleen A. Moore, Krzysztof Kaniasty, Petra Buchwald, and Siobhan Howard (Berlin: Logos, 2014), 73–82, https://www.researchgate.net/publication/275833354_The_relationship_of_attachment_to_resilience_and_their_impact_on_stress.
27 Rasmussen et al., “Attachment as a Core Feature of Resilience.”
28 Adabel Lee and Benjamin L. Hankin, “Insecure Attachment, Dysfunctional Attitudes, and Low Self-Esteem Predicting Prospective Symptoms of Depression and Anxiety during Adolescence,” Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology 38, no. 2 (2009): 219–31, https://doi.org/10.1080/15374410802698396.
29 Oladiti Olawale, “The Impact of Secure Attachment on Interpersonal Relationship: A Review,” International Journal of Indian Psychology 4, no. 4 (2017), www.doi.org/10.25215/0404.079.
30 Fatih Ozbay, Douglas C. Johnson, Eleni Dimoulas, C. A. Morgan, III, Dennis Charney, and Steven Southwick, “Social Support and Resilience to Stress: From Neurobiology to Clinical Practice,” Psychiatry 4, no. 5 (2007): 35–40.
31 Musnedi i Ahmedit, no. 1412.
32 Buhariu, no. 15; Muslimi, no. 44.
33 Kuran 51:56.
34 Kuran 59:19.
35 Ahmed M. Abdel-Khalek, “Religiosity, Subjective Well-Being, Self-Esteem, and Anxiety among Kuwaiti Muslim Adolescents,” Mental Health, Religion and Culture 14, no. 2 (2011): 129–40.
36 Osman Umarji, “Will My Children Be Muslim? The Development of Religious Identity in Young People,” Yaqeen, January 16, 2020, updated October 17, 2020, https://yaqeeninstitute.org/read/paper/will-my-children-be-muslim-the-development-of-religious-identity-in-young-people.
37 S. Alexander Haslam, Jolanda Jetten, Tom Postmes, and Catherine Haslam, “Social Identity, Health and Well-Being: An Emerging Agenda for Applied Psychology,” Applied Psychology, 58 (2009): 1–23, www.doi.org/10.1111/j.1464- 0597.2008.00379; Jolanda Jetten, Catehrine Haslam, and S. Alexander Haslam, eds., The Social Cure: Identity, Health and Well-Being (New York: Psychology Press, 2012).
38 Gloria T. DiFulvio, “Sexual Minority Youth, Social Connection and Resilience: From Personal Struggle to Collective Identity,” Social Science and Medicine 72 (2011): 1611–17, www.doi.org/10.1016/ j.socscimed.2011.02.045; Anisa N. Goforth, Evelyn R. Oka, Frederick T. L. Leong, and Daniel J. Denis, “Acculturation, Acculturative Stress, Religiosity and Psychological Adjustment among Muslim Arab American Adolescents,” Journal of Muslim Mental Health 8, no. 2 (2014).
39 Kuran 2:112.
40 Kuran 2:277.
41 Kuran 16:97.
42 Kuran 61:2.
43 Kuran 5:9.
44 Zeenah Adam and Colleen Ward, “Stress, Religious Coping and Wellbeing in Acculturating Muslims,” Journal of Muslim Mental Health 10, no. 2 (2016).
45 Abdulaziz Aflakseir and P. G. Coleman, “Initial Development of the Iranian Religious Coping Scale,” Journal of Muslim Mental Health 6, no. 1 (2011).
46 Narayanan Annalakshmi and Mohammed Abeer, “Islamic Worldview, Religious Personality and Resilience among Muslim Adolescent Students in India,” Europe’s Journal of Psychology 7, no. 4 (2011): 716–38.
47 Annalakshmi and Abeer, “Islamic Worldview, Religious Personality and Resilience.”
48 Annalakshmi and Abeer, “Islamic Worldview, Religious Personality and Resilience.”
49 Adrian D. Van Breda, “Resilience Theory: A Literature Review,” South African Military Health Service, 2001.
50 Kuran 47:31.
51 Kuran 39:10
52 Buhariu, no. 1223.
53 Damian Scarf, John Hunter, Jill Hayhurst, Ted Ruffman, Saleh Moradi, and Mike Boyes, “Somewhere I Belong: Long‐Term Increases in Adolescents’ Resilience Are Predicted by Perceived Belonging to the In‐Group,” British Journal of Social Psychology 55, no. 3 (2016): 588–99; Megan R. Gunnar, Kristin Frenn, Sandi S. Wewerka, and Mark J. Van Ryzin, “Moderate versus Severe Early Life Stress: Associations with Stress Reactivity and Regulation in 10–12-Year-Old Children,” Psychoneuroendocrinology 34 no. 1 (2009): 62–75; Benjamin G. Shapero, Jessica L. Hamilton, Jonathan P. Stange, Richard T. Liu, Lyn Y. Abramson, and Lauren B. Alloy, “Moderate Childhood Stress Buffers against Depressive Response to Proximal Stressors: A Multi-Wave Prospective Study of Early Adolescents,” Journal of Abnormal Child Psychology 43, no. 8 (2015): 1403–13.
54 Richard A. Dienstbier, “Arousal and Physiological Toughness: Implications for Mental and Physical Health,” Psychological Review 96, no. 1 (1989): 84.
55 Donald Meichenbaum and Deborah Fitzpatrick, “A Constructivist Narrative Perspective on Stress and Coping: Stress Inoculation Applications,” in Handbook of Stress: Theoretical and Clinical Aspects (N.p.: Free Press, 1993), 706–23.
56 Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, no. 6470; Ṣaḥīḥ Muslim, no. 1053.
57 Collected by at-Tabarani in al-Mu’jam al-awsat, 3:118 and graded hasan by al-Albani in as-Silsilah as-sahihah, no. 342.
58 Timothy D. Hodges and Donald O. Clifton, “Strengths-Based Development in Practice,” in Handbook of Positive Psychology in Practice, ed. A. Linley and S. Joseph (Hoboken, NJ: John Wiley and Sons, 2004), 256–68, 257.
59 Linda Searing, “One-Third of Children Ages 7 to 9 Use Social Media Apps, Study Says,” Washington Post, November 21, 2021, https://www.washingtonpost.com/health/social-media-young-kids/2021/11/19/3130ce5a-488a-11ec-95dc-5f2a96e00fa3_story.html.
60 Mihriban Akkoz and Oytun Erbas, “The Relationship between Social Media Use and Narcissism,” Demiroglu Science University Florence Nightingale Transplantation Journal 5, no. 1–2 (2020): 32–38, www.doi.org/10.5606/dsufnjt.2020.014.
61 Betul Keles, Niall McCrae, and Annmarie Grealish, “A Systematic Review: The Influence of Social Media on Depression, Anxiety and Psychological Distress in Adolescents,” International Journal of Adolescence and Youth 25, no. 1 (2020): 79–93.
62 Anat Shoshan and Michelle Slone, “The Resilience Function of Character Strengths in the Face of War and Protracted Conflict,” Frontiers in Psychology, January 12, 2016, www.doi.org/10.3389/fpsyg.2015.02006.
63 Suneni i Tirmidhiut, no. 2002.
